Blog

KORUPCJA BIERNA – przestępstwo z art. 228 k.k.

Korupcja bierna jest poważanych problemem życia publicznego, który w 2024 roku wcale się nie dezaktualizuje. W mediach bardzo często słyszymy o aferach związanych z przyjęciem łapówki, zazwyczaj ma to związek z akcjami przeprowadzanymi przez Centralne Biuro Antykorupcyjne. Z perspektywy adwokata są to niezwykle trudne sprawy, głównie pod kątem dowodowym. Mnogość orzecznictwa i poglądów doktryny także nie ułatwia odpowiedniej kwalifikacji zachowania. Z tego powodu nierzadko może dojść do postawienia niezasadnych zarzutów korupcyjnych. Kary za korupcję są natomiast coraz surowsze. W niniejszym wpisie chciałabym właśnie przybliżyć tematykę korupcji biernej.

Spis treści

Czym jest korupcja bierna?

Korupcja bierna to innymi słowy sprzedajność, czyli przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej bądź jej obietnicy. Odpowiedzialność za przyjęcie łapówki uregulowana jest natomiast w art. 228 k.k. Aktualne brzmienie tego przepisu jest następujące:

§ 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.

§ 5. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.

§ 5a. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową wielkiej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.

§ 6. Karom określonym w § 1-5a podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania.

Co to jest łapówka?

Korupcja bierna nieodłącznie wiąże się z pojęciem łapówki. Kodeks karny nie wprowadza pojęcia „łapówki”, a posługuje się pojęciem korzyści majątkowej lub osobistej. Pojęcie to zostało co prawda zdefiniowane w art. 115 § 4 k.k., niemniej definicja ta precyzuje jedynie, że relewantną korzyścią będzie zarówno korzyść dla siebie, jak i dla kogo innego. Ustawodawca nie wskazuje tymczasem, co może być uznane za łapówkę, w związku z czym odwołać się tutaj należy do powszechnego znaczenia korzyści.

Korzyść majątkową rozumie się zasadniczo jako przysporzenie majątku lub uniknięcie strat. Nie musi być to zatem jedynie zwiększenie aktywów (np. przekazanie środków pieniężnych czy określonej rzeczy ruchomej bądź nieruchomej), ale także zmniejszenie obciążenia np. umorzenie długu. Korzyścią osobistą jest z kolei każde dobro, które zaspokaja potrzebę osobistą. Jako przykład można wymienić awans służbowy, stosunek seksualny czy też zapewnienie wyjazdu zagranicznego. Kryterium odróżniającym korzyść majątkową od osobistej jest to, jaka potrzeba w skutek jej przekazania zostaje zaspokojona.

Warto zaznaczyć, że przy ocenie korzyści stosuje się kryterium obiektywne, a nie subiektywne, co jest szczególnie istotne w odniesieniu do korzyści osobistej. Chodzi zatem o to, jak dana wartość jest powszechnie oceniania. Nie musi być to przy tym wartość mierzalna pieniądzem.

Kto odpowiada za przyjęcie łapówki?

Korupcja bierna i odpowiedzialność za przyjęcie łapówki ograniczona jest zasadniczo do podmiotów, którym można przypisać status osoby pełniącej funkcję publiczną. Zgodnie z art. 115 § 19 osobą pełniącą funkcję publiczną jest tymczasem funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi (chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe), a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.

Podstawą wyróżnienia takiej osoby są zatem uprawnienia, które pozwalają na wykonywanie zadań w sferze publicznej, z zastrzeżeniem sytuacji dysponowania środkami publicznymi. W doktrynie wskazuje się na dwa elementy świadczące o pełnieniu funkcji publicznej. Po pierwsze dana osoba powinna dysponować odpowiednimi kompetencja, które wynikają z przepisów prawa lub indywidulanych aktów administracyjnych, a po drugie osoba ta powinna wykorzystywać w swojej działalności środki publiczne.  Podkreśla się przy tym, że wystarczające jest samo dysponowanie środkami publicznymi, abym móc mówić o pełnieniu funkcji publicznej. Przykładem takiej osoby jest np. lekarz, który przyjmowałby łapówkę za czynności, w ramach których wykorzystuje środki publiczne. Jakkolwiek przypisywanie statusu osoby pełniącej funkcję publiczną budzić może w tym przypadkach zastrzeżenie ze strony nauki prawa karnego, pogląd taki utarł się już w orzecznictwie, a znajduje zarazem oparcie w przepisie art. 115 § 19 k.k.

Dodać należy, że odpowiedzialność za przyjęcie łapówki może w pewnym sensie ulec rozszerzeniu. Będzie tak wówczas, gdy korzyść majątkowa nie będzie dedykowana dla osoby pełniącej funkcję publiczną, a dla innej osoby (w myśl art. 115 § 4 k.k.). W zakresie, w jakim łapówka wręczana jest na ręce „urzędnika”, odpowiedzialność karna z art. 228 k.k. wchodzi rzecz jasna w rachubę. Korupcja bierna będzie miała tutaj miejsce.

Związek łapówki z pełnieniem funkcji publicznej

Aby można było mówić o popełnieniu przestępstwa korupcji biernej, korzyść majątkowa powinna być przyjęta w związku z pełnioną funkcją publiczną. Nie chodzi przy tym o powiązanie z jedną, określoną czynnością, ale związek z faktyczną możliwością podjęcia konkretnych czynności służbowych. Wręczana korzyść powinna być albo zachętą do jej dokonania albo wynagrodzeniem za jej dokonanie. Musi ona wchodzić chociażby pośrednio w zakres wykonywania funkcji publicznej przez daną osobę. Odpowiedzialność za przyjęcie łapówki nie powinna zatem wchodzić w rachubę, gdy czynności wykonywane przy okazji. W orzecznictwie wskazuje się na przykład kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, który pobierał wynagrodzenie od fotografa za informowanie go o wyznaczanych terminach ślubu oraz za umożliwienie przechowywania sprzętu fotograficznego na terenie urzędu. Ponieważ czynności te nie pozostają w żadnym związku z pełnioną przez kierownika funkcją, wykluczone było przypisanie odpowiedzialności za przyjęcie łapówki. Nie była to karalna korupcja bierna.

Zastrzec w tym miejscu niemniej trzeba, że znamię „związku z pełnioną funkcją” nie poddaje się jednoznacznej wykładni, a w praktyce interpretowane jest raczej rozszerzająco.

Zwyczaj a korupcja bierna

Omawiając przestępstwo łapownictwa urzędniczego nie można nie wspomnieć o swoistym kontratypie zwyczaju, gdzie norma zwyczajowa zawężać będzie zakres zastosowania normy sankcjonowanej (zakazującej określonego zachowania). W teorii jako przykład takiego kontratypu podaje się upominki wręczane nauczycielom za ich trud dydaktyczny. Przyjmuje się w tym zakresie, że jeżeli wartość prezentu jest adekwatna do pracy nauczyciela i nie przekracza zwyczajowo przyjętej wysokości (symboliczne upominki), wówczas kwalifikowanie ich jako łapówek byłoby nieuzasadnione. Korupcja bierna była chybionym zarzutem. W tym kontekście problematyczna jest jednak kwestia nauczyciela, który po godzinach pracy w szkole udziela korepetycji uczniom, z którymi prowadzi zajęcia. Można tu bowiem mówić o wywiązaniu się więzi, które mogą kolidować z obiektywnym wypełnianiem swoich obowiązków przez nauczyciela.

Swoisty kontratyp zwyczaju jest zarazem rozpatrywany z perspektywy odpowiedzialności karnej lekarzy za przyjmowanie tzw. drobnych wyrazów wdzięczności. Wydaje się, że aktualnie dominuje jednak stanowisko, zgodnie z którym nie ma podstaw do „legalizowania” dodatkowego wynagradzania lekarzy, skoro pobierają oni za swoją pracę wynagrodzenie. Wskazuje się przy tym również, że bezstronności oraz uczciwość osób pełniących funkcję publiczne nie może być narażana na szwank prze wręczanie jakichkolwiek prezentów. Niektórzy przedstawiciele doktryny rozwijają dalej ten pogląd, wskazując, że kontratyp zwyczaju pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą państwa prawa. Skoro bowiem ustawa karnoprawna nie wprowadza takiego wyjątku od zakazu przyjmowania łapówek, a nawet drobny upominek może podważać bezstronność osób pełniących funkcję publiczną, to zachowania tego nie sposób uznać za zgodne z prawem. Kwestia „dowodów wdzięczności” jest przy tym jedną z bardziej kontrowersyjnych z perspektywy odpowiedzialności za przyjęcie łapówki.

Co grozi za przyjęcie łapówki?

Zgodnie z art. 228 § 1 k.k., typ podstawowy korupcji biernej zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W przypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Z przypadkiem takim będziemy mieli do czynienia najczęściej wówczas, gdy wręczona korzyść majątkowa była niewielka, funkcja pełniona przez daną osobę lub czynność, w związku z którą przyjęto korzyść, była o niewielkim stopniu odpowiedzialności. Rzec można, że korupcja bierna ma miele oblicz.

Odpowiedzialności za przyjęcie łapówki może być także zaostrzona. Z karą pozbawienia wolności od roku do lat 10 będziemy mieli do czynienia wtedy, gdy ktoś przyjmuje korzyść lub jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa. Na co zwraca się przy tym uwagę w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Realizacja znamion czynu z art. 228 § 3 KK nie wymaga, by faktycznie doszło do zachowania stanowiącego naruszenie prawa (tak postanowienie SN z dnia 4 czerwca 2020 r., II KK 121/20). Również w tym zakresie korupcja ma charakter formalny.

Takiej samej karze, tj. karze pozbawienia wolności od roku do lat 10, będzie podlegał sprawca, który uzależnił wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy, lub takiej korzyści zażądał.

W końcu, ustawa nowelizująca z dnia 7 lipca 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600), wchodzącą w życie 1 października 2023 r., znacznie zaostrzyła odpowiedzialność karną za korupcję urzędniczą. O ile wcześniej wszystkie przypadki wzięcia łapówki w kwocie przekraczającej 200 tys. zł zagrożone były karą pozbawienia wolności od lat 2 do lat 12, tak teraz granice kary są podniesione. W sytuacji, gdy korzyść majątkowa jest znacznej wartości, a zatem – powyżej 200 tys. zł, sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od lat 2 do 15. Gdy jej wartość przekracza już jednak milion złotych, sprawca musi się liczyć z karą pozbawienia wolności od lat 3 do 20. Warto nadmienić, iż możliwość warunkowego zawieszenia kary odnosi się tylko do kary nieprzekraczającej 1 roku pozbawienia wolności.

Korupcja bierna: pomoc adwokata

W ramach wykonywania zawodu adwokata specjalizuję się w sprawach dotyczących korupcji. W praktyce spotykam się nie tylko ze sprzedajnością, lecz również przestępstwem przekupstwa oraz płatnej protekcji. Przygotowanie teoretyczne, jak również doświadczenie procesowe, pomagają przy konstruowaniu odpowiedniej strategii procesowej. Zapraszam do zapoznania się z ofertą: Korupcja i sprawy korupcyjne.

Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

Jestem adwokatem specjalizującym się w prawie karnym. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskałam również stopień doktora nauk prawnych z dziedziny prawa karnego. Jestem członkiem Izby Adwokackiej w Krakowie. Więcej o mnie...

Bezpieczeństwo prawnokarne
Jak mogę Państwu pomóc?
Zakres pomocy prawnej różnić się będzie w zależności od Państwa roli w postępowaniu karnym: osoba oskarżona bądź pokrzywdzona. Odrębna oferta kierowana jest także do jednostek organizacyjnych, gdzie pomoc prawna ma zasadniczo charakter pozaprocesowy.
sprawy karne - osoba pokrzywdzona

Pokrzywdzony

sprawy karne - jednostka organizacyjna

Jednostka organizacyjna

Kontakt