Płatna protekcja (czynna i bierna) choć nie należy do „najpopularniejszych” przestępstw korupcyjnych, tak na przestrzeni lat jest co raz częstszym przedmiotem zainteresowania organów ścigania. Nie sposób nie odnotować, iż statystyki te związane są zarazem z licznymi prowokacjami przeprowadzanymi przez funkcjonariuszy w ramach czynności operacyjnych. Jak większość przestępstw korupcyjnych, płatna protekcja ma tymczasem dwie postaci: bierną oraz czynną. W pierwszym przypadku istotną karalnego zachowania jest przyjęcie łapówki w określonych okolicznościach, w drugim – jej wręczenie. Płatna protekcja bierna opisana jest w art. 230 k.k. i została już omówiona na łamach niniejszego bloga: Płatna protekcja w postaci biernej (art. 230 k.k.). Płatna protekcja czynna uregulowana jest w art. 230a k.k. i poświęcony jej zostanie niniejszym wpis.
Spis treści
Na marginesie, w zakresie, w jakim rzeczywiście mamy do czynienia z prowokacją policyjną, gdzie funkcjonariusz jest tym wręczającym łapówkę, odpowiedzialność karną za płatną protekcję czynną będzie co prawda wyłączona. W innych stanach faktycznych przepis art. 230a k.k. może być już jednak podstawą skazania.
Płatna protekcja czynna
Zgodnie z art. 230a § 1 i 2 k.k.:
“§ 1. Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, polegające na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”
Od tradycyjnych zatem postaci korupcji urzędniczej (czyn sprzedajności i przekupstwa z art. 228-229 k.k.) płatna protekcja różni się przede wszystkim osobą pośrednika. To pośrednik – za wynagrodzeniem – ma wywrzeć wpływ na osobę pełniącą funkcję publiczną. Co przy tym istotne, także w tym wypadku mamy do czynienia z przestępstwem formalnym. Karalne jest samo wręczenie łapówki (lub – o czym niżej – obietnica łapówki) w określonym celu. Nie tylko nie musi ostatecznie dojść do „pozytywnego” załatwienia sprawy przez osobę pełniącą funkcje publiczną, co sam pośrednik wcale nie musi podjąć jakiegokolwiek działania, a ma się do tego jedynie zobowiązać.
Czynność sprawcza – wręczenie łapówki
Karalnym zachowaniem na gruncie art. 230a k.k. jest udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej (w zamian za pośrednictwo w załatwieniu określonej sprawy). Udzieleniem korzyści jest rzecz jasna jej wręczenie, przekazanie. Obietnicą jest natomiast złożenie zapewnienia, że korzyść zostanie udzielona. Na co zwraca się uwagę w doktrynie, zapewnienie to może być złożone w sposób dorozumiany, także za pomocą gestu, przesądzającego o woli sprawcy.
Korzyść majątkowa lub osobista to innymi słowy łapówka. Płatna protekcja czynna i bierna powiela w zasadzie ustalenia dotyczące przedmiotu łapówki czynione z perspektywy przestępstwa sprzedajności i przekupstwa. Korzyścią majątkową będą zatem wszelkiego rodzaju dobra, które posiadają wymierną wartość pieniężną. Korzyść osobistą stanowią natomiast dobra o charakterze niemajątkowym, ukierunkowane na zaspokojenie pewnej osobistej potrzeby. (W kontekście tym odsyłam zarazem do wpisów: KORUPCJA BIERNA – przestępstwo z art. 228 k.k. oraz KORUPCJA CZYNNA – przestępstwo z art. 229 k.k.).
O czym była już wyżej mowa, korzyść majątkowa lub osobista stanowić ma swoiste wynagrodzenie za pośrednictwo w załatwieniu danej sprawy. Taki cel przyświecać musi sprawcy w chwili czynu, będąc motywem popełnienia przestępstwa. Jeżeli korzyść lub jej obietnica została pośrednikowi udzielona już pozytywnym załatwieniu sprawy, a jej wręczenie nie było uprzednio uzgodnione, znamiona art. 230a k.k. nie będą spełnione.
Bezprawne pośrednictwo w załatwieniu sprawy
Płatna protekcja czynna również jest typem formalnym, karalność nie jest w szczególności uzależniona od wystąpienia skutku w postaci pozytywnego załatwienia sprawy. Niezależnie jednak od tego, łapówka sprawcy nie może pozostać obojętna. Pośrednik musi się podjąć działania w celu wywarcia wpływu na załatwienie określonej sprawy przez osobę pełniącą funkcję publiczną. Między sprawcą a pośrednikiem musi dojść do swoistego porozumienia w tym przedmiocie.
Co przy tym istotne, przepis art. 230a k.k. odnosi się wyłącznie do działania bezprawnego. Legalne formy wywoływania wpływu na działalność organów publicznych, tzw. działalność lobbingowa, nie są objęte kryminalizacją. Bezprawnym wywieraniem wpływu mogą być tymczasem takie typy przestępcze jak przemoc lub groźba bezprawna (art. 190 § 1 k.k.) czy wręczenie łapówki osobie pełniącej funkcję publiczną (art. 229 k.k.). O bezprawności przesądzać niemniej będzie nie tylko sprzeczność takiego działania z prawem materialnym. Może być to także sprzeczność z przepisami procesowymi, i to zarówno o tymi charakterze powszechnym, jak i z wewnętrznymi regulacjami.
Podkreślić jednocześnie trzeba, że działania pośrednika muszą być skierowane przeciwko osobie pełniącej funkcję publiczną. Nie może być to zatem dowolna osoba zatrudniona w danej instytucji publicznej, a taka, której będzie można przypisać status osoby pełniącej funkcję publiczną. W zakresie tym odesłać należy do art. 115 § 19 k.k., zgodnie z którym Osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.
Sprawa, która ma być załatwiona
Sprawą, która ma być załatwiona przez „opłaconego” pośrednika, może być dowolna kwestia załatwiana w danej instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi. Może to być przykładowo zmiana planu zagospodarowania przestrzennego w urzędzie miasta lub umorzenie postępowania karnego w jednostce prokuratury.
Na co zwraca się uwagę w literaturze, sprawa do załatwienia nie musi być rzeczywista. Sytuacja, gdy pośrednik wprowadza daną osobę w błąd co do pojawiania się określonej kwestii, która może być rozstrzygnięta w sposób dla niej niekorzystny, i wyłudza tym samym korzyść majątkową jako „wynagrodzenie za pomoc”, również jest prawnokarnie relewantne. Na marginesie, osoba wręczająca łapówkę poniesie odpowiedzialność z art. 230a k.k. za płatną protekcję czynną. Przedmiotem zarzutu dla pośrednika będzie natomiast nie tylko płatna protekcja bierna z art. 230 k.k., lecz również oszustwo z art. 286 k.k.
Co grozi za płatną protekcję czynną?
Jak wynika z przywołanej wyżej przepisu art. 230a k.k., płatna protekcja czynnazagrożona jest zasadniczo karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W realiach art. 37a k.k. sąd będzie miał możliwość zamienić karę więzienia na grzywnę bądź ograniczenie wolności. Zgodnie z aktualną treścią tego przepisu (obowiązującą od 24 czerwca bieżącego roku), Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.
W art. 230a § 2 k.k. przewidziany został tzw. wypadek mniejszej wagi, będący uprzywilejowaną podstawą czynu płatnej protekcji, zagrożoną karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Za kwalifikacją czynu jako wypadku mniejszej wagi przemawiać będą szczególne okoliczności przedmiotowe i podmiotowe sprawy. Istotne będzie tu zwłaszcza takie elementy jak rodzaj i wartość wręczonej korzyści, motyw działania sprawcy oraz waga załatwianej sprawy.
Klauzula bezkarności
Co specyficzne dla czynnych postaci korupcji, w art. 230a § 3 k.k. ustawodawca przewidział odrębną podstawę prawną wyłączenia karalności. Zgodnie mianowicie z tym przepisem:
„Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1 albo w § 2, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.”
Regulacja ta ukierunkowana jest na zerwania więzi solidarnościowych pomiędzy osobą wręczającą łapówkę oraz osobą ją przyjmującą. Jest to na pewno atrakcyjna propozycja ze strony ustawodawcy dla sprawców, którzy z różnych względów dopuścili się korupcji, a chcieliby „spać spokojnie”.
Pomoc adwokata do spraw karnych
Jesteśmy niewątpliwie świadki wzmożonej walki organów ścigania z przejawami korupcji w życiu publicznym. Przestępstwo łapownictwa urzędniczego nie wyczerpuje na pewno ustawowego katalogu przestępstw korupcyjnych, a płatna protekcja – czynna i bierna – jest tego właśnie przykładem. Z uwagi na charakter tego typu zdarzeń, zalecać należy podejrzanym, aby już od pierwszych czynności procesowych mieli pomoc doświadczonego adwokata. Teza ta jest tym bardziej prawdziwa, że częstokroć mamy tutaj do czynienia z zatrzymaniem i groźbą tymczasowego aresztowania. Z uwagi na stres wywołany niecodziennymi okolicznościami, zatrzymany może nie być w stanie samodzielnie zabezpieczyć swych interesów procesowych.
W swej praktyce nierzadko mam do czynienia z przestępstwami korupcyjnymi – tutaj znajdą Państwo ofertę: Korupcja i sprawy korupcyjne.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
