Przestępstwa korupcyjne charakteryzują się swoistą dwustronnością: aby jeden podmiot przyjął łapówkę, inny podmiot musi mu ją wręczyć. Innymi słowy, z korupcją bierną idzie w parze korupcja czynna. Sprzedajność to korupcja bierna, przekupstwo to korupcja czynna. W poprzednim wpisie odnosiłam się do odpowiedzialności karnej za przyjęcie łapówki, w niniejszych przedstawię odpowiedzialność za wręczenie łapówki. Także w tym przypadku odpowiedzialność karna została znacznie zaostrzona z końcem 2023 roku.
Spis treści
Korupcja czynna – co to jest?
Godzi się podkreślić, iż podstawy odpowiedzialności karnej za przekupstwo z art. 229 k.k. wcale nie są lustrzane do czynu sprzedajności z art. 228 k.k. Zgodnie mianowicie z aktualną treścią art. 229 k.k.:
§ 1. Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa, aby skłonić osobę pełniącą funkcję publiczną do naruszenia przepisów prawa lub udziela albo obiecuje udzielić takiej osobie korzyści majątkowej lub osobistej za naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
§ 4a. Kto osobie pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej wielkiej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
§ 5. Karom określonym w § 1-4a podlega odpowiednio także ten, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, w związku z pełnieniem tej funkcji.
§ 6. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1-5, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte przez osobę pełniącą funkcję publiczną, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.
Co to jest łapówka?
W ramach przypomnienia, za łapówkę na gruncie Kodeksu karnego może być uznana każda wymierna korzyść majątkowa lub osobista, jak również obietnica tejże korzyści. Co więcej, jak wynika z art. 115 § 4 k.k., relewantną korzyścią będzie nie tylko korzyść dla siebie, lecz również korzyść dedykowana ostatecznie innemu podmiotowi.
Czym w praktyce może być łapówka? Korzyścią majątkową, o której mowa w art. 229 k.k., będzie przede wszystkim pewne przysporzenie majątkowe: kwota pieniędzy, nieruchomość, wartościowy przedmiot (samochód, sprzęt audio, etc.), butelka ekskluzywnego alkoholu. Jako korzyść majątkowa kwalifikować się także będzie zapobieżenie uszczupleniu majątku, zwłaszcza zwolnienie z długu. Korzyścią osobistą będzie natomiast każde dobro, które jest w stanie zaspokoić potrzebę osobistą jednostki, w tym poprawić samopoczucie, zmniejszyć troski, podnieść prestiż. Tytułem przykładu wskazać tutaj można awans służbowy, zapewnienie wyjazdu zagranicznego, także masaż erotyczny czy stosunek seksualny. Spornym jest, na ile zobowiązania do niezawiadomienia o przestępstwie może być potraktowane jako korzyści osobistej. Spotkać się niemniej można z poglądem, że będzie to relewantna korzyść osobista, przejawiająca się w dobrym samopoczuciu.
Kto odpowiada za wręczenie łapówki?
Odmiennie od odpowiedzialności karnej za korupcję bierną, korupcja czynna i odpowiedzialność za wręczenie łapówki nie jest ograniczona do określonej grupy podmiotów. Tak jak potencjalnie każdy może wręczyć łapówkę urzędnikowi, tak potencjalnie każdy może zostać skazany za czyn przekupstwa.
Odnotować w tym miejscy tylko trzeba, że zakres karalności z art. 229 k.k. zawężony jest do relacji z osobami, którym można przypisać status osoby pełniącej funkcję publiczną w myśl art. 115 § 19 k.k. W przypadku wręczenia korzyści majątkowej osobie, która nie pełni żadnej funkcji publicznej (przykładowo wskutek błędu sprawcy co do rzeczywistego stanowiska zajmowanego przez daną osobę – nie decyzyjnego urzędnika, a woźnego w urzędzie), nie będzie można mówić o dokonanym przekupstwie. Odpowiedzialność za wręczenie łapówki nie koniecznie będzie jednak wyłączona, a korupcja czynna będzie miała miejsce. W doktrynie wyrażany jest pogląd, że kwalifikować można jako karalne usiłowanie nieudolne (art. 13 § 2 KK). W zakresie, w jakim osobę pełniącą funkcję publiczną uznaje się za przedmiot oddziaływania przestępstwa z art. 229 k.k., w sprawie mówić by trzeba o istotnym błędzie co do przedmiotu czynności wykonawczej. Kwestia ta nie jest przy tym jednoznacznie rozstrzygana w orzecznictwie.
Niezależnie tymczasem od odpowiedzialności za korupcję, osoba, która nie wyprowadziła wręczającego łapówkę z błędu, odpowiadać może za przestępstwo oszustwa z art. 286 § 1 k.k. Podmiot ten wykorzystał bowiem błąd po stronie wręczającego łapówkę, doprowadzając go do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.
Przesłanka związku łapówki z pełnioną funkcją publiczną
Zwrócić należy następnie uwagę, iż nie każdy przypadek wręczenia korzyści majątkowej bądź osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną to karalna korupcja czynna. Odpowiedzialność za wręczenie łapówki warunkowana jest dodatkowo tym, aby korzyść była udzielana w związku z pełnioną funkcją publiczną. Co to oznacza? Łapówka powinna być pewną zachętą do dokonania czynności służbowych, bądź też wynagrodzeniem za ich dokonanie. Co do zasady czynności te muszą się mieścić w zakresie kompetencji danej osoby. W orzecznictwie zwraca się jednak uwagę, iż łapówka nie musi mieć związku z jedną konkretną czynnością, a może mieć na celu wywołanie ogólnej przychylności osoby pełniącej funkcje publiczną do podmiotu wręczającego. Odnotować zresztą trzeba, że w praktyce znamię „związku z pełnioną funkcją” uznaje się za zrealizowane w rozmaitych sytuacjach faktycznych.
Zwyczaj a korupcja czynna
Omawiając odpowiedzialność za przyjęcie łapówki odnieść się jednocześnie trzeba do problemu drobnych prezentów i upominków wręczanych jako dowód wdzięczności nauczycielom czy lekarzom. Czy upominek taki może być uznany za łapówkę? Czy będzie to korupcja czynna? Co do zasady tak – będąc korzyścią majątkową wręczaną osobie pełniącej funkcję publiczną (notabene, w zakresie, w jaki lekarze zatrudnieni są w jednostkach dysponujących środkami publicznymi, przypisuje się im taki status) w związku pełnioną funkcją. W praktyce poszukuje się jednak podstaw wyłączenia odpowiedzialności karnej w tych przypadkach – ze wskazaniem na ukształtowany zwyczaj społeczny.
Kwestia ta nie jest przy tym jednoznaczna. Zwłaszcza w przypadku środowiska lekarskiego zwraca się uwagę na brak podstaw do „legalizowania” dodatkowego wynagradzania za świadczenia zdrowotne. Nie należy tracić z pola widzenia, że nawet drobne upominki podważać mogą bezstronność i uczciwość osób pełniących funkcję publiczną. Co więcej, granica pomiędzy dozwolonym prezentem a zakazaną łapówką nie jest łatwa do wytyczenia.
Co grozi za wręczenie łapówki?
Korupcja czynna zagrożona jest w typie podstawowym karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W przypadkach mniejszej wagi, przykładowo – gdy wartość udzielonej korzyści nie jest znaczna, sprawcy wymierzyć można grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W kontekście tym przytoczyć należy pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony na kanwie sprawy V KK 583/21 dotyczącej co prawda korupcji gospodarczej (wyrok z dnia 1 czerwca 2022 r.), jednak mający ogólny charakter, zgodnie z którym:
Ustalenie wypadku mniejszej wagi uzależnione jest od całokształtu okoliczności przestępstwa zarówno przedmiotowych, jak i podmiotowych. Oceniając pod tym kątem zarzucane oskarżonym czyny, nie powinno z pola widzenia sądu odwoławczego ujść niewielkie skomplikowanie okoliczności czynów; mała doniosłość skutków; in casu – relatywnie niskie sumy pieniężne przekazywane jako łapówki oraz niewysoki stopień społecznej szkodliwości czynów, czego świadectwem było niezaskarżenie przez prokuratora łagodnych kar wymierzonych sprawcom przekupstw sportowych.
Z drugiej strony, odpowiedzialności za wręczenie łapówki będzie surowsza, jeśli łapówka ma na celu skłonienie osoby pełniącej funkcję publiczną do naruszenia przepisów prawa. Wówczas sprawca może trafić do więzienia na okres od 1 roku do 10 lat.
Ustawa nowelizująca z dnia 7 lipca 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600), która weszła w życie 1 października 2023 r., zaostrzyła dodatkowo odpowiedzialność karną za korupcję urzędniczą. Otóż jeśli sprawca wręcza (obiecuje wręczyć) korzyść majątkowa znacznej wartości, przekraczającej kwotę 200 tys. zł, musi się teraz liczyć z karą pozbawienia wolności od lat 2 do 15. Jeśli wartość łapówki przekraczałaby natomiast kwotę 1 miliona złotych, sprawcy grozi już kara pozbawienia wolności od lat 3 do 20. Co istotne, możliwość warunkowego zawieszenia kary odnosi się tylko do kary 1 roku pozbawienia wolności, a zatem w tych przypadkach co do zasady nie wchodziłaby ona w rachubę.
Klauzula bezkarności za wręczenie łapówki
Tym, czym w szczególności różni się zakres odpowiedzialności karnej wręczającego łapówkę od odpowiedzialności przyjmującego łapówkę, jest klauzula bezkarności. Zgodnie mianowicie z art. 229 § 6 k.k., osoba udzielająca łapówki nie podlega karze, jeśli osoba pełniąca funkcję publiczną przyjęła korzyść majątkową lub osobistą (albo ich obietnicę), a sprawca zawiadomił o tym organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten powziął o tym wiedzę procesową. Korupcja czynna nie zawsze zatem łączyć się będzie z karą.
Celem tej regulacji jest rozbicie solidarności łączącej dającego i przyjmującego łapówkę oraz zwiększenie skuteczności walki z korupcją. Bezkarność jest atrakcyjną ofertą dla osoby, która z różnych przyczyn dopuściła się przekupstwa. Z uwagi przy tym na większy stopień społecznej szkodliwości zachowania urzędników, oferta ta adresowana jest wyłącznie do osób wręczających łapówkę.
Korupcja czynna: pomoc adwokata
Korupcja czynna ścigana jest tak samo jako korupcja bierna. W ramach praktyki adwokackiej specjalizuję się w sprawach dotyczących korupcji. Spotykam się nie tylko z czynem przekupstwa, lecz również przestępstwem sprzedajności urzędniczej oraz płatnej protekcji. Zdaję sobie w związku z tym sprawę z ich delikatnego charakteru, często połączonego z problemami natury dowodowej. Jeśli okoliczności danej sprawy na to pozwalają, najlepszym sposobem zabezpieczenia swoich interesów może się okazać denuncjacja i klauzula bezkarności. W każdym jednak przypadku warto się zawczasu skonsultować z adwokatem. Osoby zainteresowane odsyłam do oferty: Korupcja i sprawy korupcyjne.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
