Blog

Blokada rachunku bankowego przez prokuratora

O tym, że blokada rachunku bankowego, to poważny problem, nie trzeba nikogo przekonywać. Dotyczy to zwłaszcza podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, którzy nagle utracili dostęp do środków pieniężnych i nie mogą wywiązać się ze swoich zobowiązań finansowych, co pociąga za sobą z kolei problemy z płynnością finansową w ogóle… Niezależnie od dalekosiężnych konsekwencji, blokady rachunków bankowych są stosunkowo często stosowanym środkiem jeszcze na etapie poprzedzającym wszczęcie postępowania karnego, który często przybiera postać bezterminową. Co oznacza blokada rachunku bankowego w praktyce?  

Spis treści

Blokada rachunku bankowego

Blokada rachunku bankowego oznacza brak możliwości dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku do kwoty blokady. Tytułem wstępu należy wskazać, iż prawo polskie przewiduje trzy podstawy prawne blokady rachunku bankowego. Mianowicie:

  • art. 106 Prawa bankowego
  • art. 86 Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
  • art. 39 Ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym

W praktyce blokada rachunku bankowego następuje najczęściej na podstawie prawa bankowego, z tego też powodu na tym skupię się w niniejszym tekście. Konsekwencje są przy tym tożsame – brak dostępu do środków zgromadzonych na rachunku. Jeśli byliby Państwo zainteresowani analizą swojego przypadku, zapraszam do kontaktu.

Prawo bankowe

Ustawodawca nakłada na instytucje bankowego obowiązek przeciwdziałania wykorzystywaniu swojej działalności dla celów mających związek z przestępstwem finansowania terroryzmu (określonym w art. 165a k.k.) lub przestępstwem prania brudnych pieniędzy (określonym w art. 299 k.k.). Niezależnie od tego, bank powinien reagować także w innych sytuacjach, gdy zachodzi podejrzenie przestępczego wykorzystania rachunku bankowego. Jak wynika bowiem z art. 106a ust. 1 Prawa bankowego:

„W razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia, że działalność banku jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z przestępstwem skarbowym lub innym przestępstwem niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego – bank zawiadamia o tym prokuratora, Policję albo inny właściwy organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego”.

Co teraz istotne, oprócz samego zawiadomienia organów ścigania, bank we własnych zakresie może podjąć działania i dokonać blokady rachunku bankowego. Podstawą prawną do działania jest art. 106 ust. 3 Prawa bankowego.

Art. 106a ust. 3 PB

Zgodnie ze wspomnianą regulacją:

„W przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że zgromadzone na rachunku bankowym środki, w całości lub w części pochodzą lub mają związek z przestępstwem skarbowym lub przestępstwem innym niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego, bank jest uprawniony do dokonania blokady środków na tym rachunku. Blokada może nastąpić wyłącznie do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, co do których zachodzi takie podejrzenie.”

Zasadnicza przesłanką dokonania przez bank blokady rachunku bankowego jest uzasadnione podejrzenie, że środki zgromadzone na rachunku bankowym mają choćby w części jakiś związek z przestępstwem skarbowym lub przestępstwem innym niż przestępstwo, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego (w których to przypadkach blokada rachunku bankowego następuje w innym trybie). Przesłanka ta ma rzecz jasna charakter nieostry, a pracownicy banku winni się tutaj kierować przede wszystkim okolicznościami transakcji zasilających konto.

O ile bank ma obowiązek zawiadomić organy ścigania o podejrzeniu przestępczego wykorzystania rachunku bankowego, tak sama blokada rachunku bankowego ma charakter fakultatywny: bank jest do tego uprawniony, nie zaś obowiązany.

Blokada rachunku bankowego przez bank nie może trwać dłużej niż 72 godziny. Niezwłocznie po dokonaniu blokady bank musi zawiadomić prokuratora, który podejmie decyzje co do wszczęcia postępowania karnego. Na podjęcie tych decyzji prokurator również ma 72 godziny (od momentu dokonania blokady rachunku). W razie wszczęcia postępowania prokurator może wstrzymać określoną transakcję lub dokonać blokady środków na rachunku na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy od otrzymania zawiadomienia o dokonaniu blokady rachunku bankowego przez bank. Jeśli postanowienie prokuratora w tym przedmiocie nie zostanie wydane, blokada rachunku bankowego powinna zostać uchylona.

Notabene, jak wynika z art. 106a ust. 3a Prawa bankowego:

„W przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 Kodeksu karnego, lub wykorzystywania działalności banku w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z przestępstwem lub przestępstwem skarbowym prokurator może, w drodze postanowienia, wstrzymać określoną transakcję lub dokonać blokady środków na rachunku bankowym na czas oznaczony, nie dłuższy niż 6 miesięcy, również pomimo braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1”.

Prokurator może zatem podjąć decyzję o blokadzie rachunku bankowego na podstawie własnych informacji – niezależnie od wcześniejszej blokady środków przez bank.

Zażalenie na blokadę rachunku bankowego

Postanowienie prokuratora o blokadzie rachunku bankowego doręcza się zarówno bankowi, jak i podmiotowi, do którego należy zablokowany rachunek. Zazwyczaj o blokadzie rachunku bankowego podmiot zainteresowany dowiaduje się jednak wcześniej, z chwilą, gdy nie udaje mu się dokonać transakcji z wykorzystaniem środków zablokowanych na rachunku. Jeśli sam prokurator nie widzi postaw do trzymania blokady, nie wyda postanowienia o blokadzie środków na rachunku bankowym i bank będzie musiał je zwolnić najpóźniej po upływie 72 godzin. Jeśli takie postanowienie zostanie jednak wydane przez prokuratora (a zazwyczaj tak to właśnie wygląda), to właścicielowi zablokowanego rachunku pozostaje kwestionować tę decyzję przed sądem.

Zażalenie na blokadę rachunku bankowego należy wnieść w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia o blokadzie. Zażalenie adresowane jest do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, niemniej składa się je za pośrednictwem prokuratora, który wydał postanowienie. Co prawda prokurator ma tutaj jeszcze możliwość autokontroli wydanej decyzji, niemiej w praktyce nie ma co liczyć na to, żeby prokurator sam uwzględnił zażalenie i uchylił blokadę. Sprawa kierowana jest do sądu i czeka na wyznaczenie terminu posiedzenia, na którym sąd rozpozna zażalenie. Może to niestety zająć nawet 6 miesięcy, wszystko zależy od obłożenia spraw w danym sądzie.

Dla właściciela zablokowanego  rachunku jest to sytuacja wysoce niekomfortowa, ponieważ przez cały ten czas blokada rachunku bankowego jest utrzymywana i nie może on dysponować swoimi środkami. W zakresie, w jakim nie jest on stroną postępowania (a to właścicielowi, odpowiednio jego reprezentantowi w przypadku osób prawnych, nie zostały jeszcze postawione zarzuty popełnienia konkretnego przestępstwa), nie ma on nawet dokładnej wiedzy o podstawach dokonanej blokady. Samo postanowienie o blokadzie zazwyczaj zawiera dość ogólne uzasadnienie, wskazujące na rozwojowy charakter sprawy, wobec czego kwestionowanie go w drodze zażalenie rzadko odnosi skutek – na tym etapie trudno wykazać bezzasadność wydanej decyzji. Właściciel rachunku bankowego musi się zatem uzbroić w cierpliwość, i w miarę możliwości znaleźć inne źródło finansowania przez najbliższe miesiące. Tak wygląda rzeczywistość.   

Blokada rachunku bankowego jako zabezpieczenie

Blokada rachunku bankowego na podstawie decyzji prokuratora może być przedłużona ponad okres 6 miesięcy. Zgodnie z art. 106a ust. 8 Prawa bankowego, „Wstrzymanie transakcji lub blokada środków na rachunku upada, jeżeli przed upływem czasu ich stosowania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych”.

Odnosząc się do postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym, przytoczyć należy ogólną regułę z art. 291 § 1 k.p.k., zgodnie z którym:

„W razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku z którym można orzec:

1) grzywnę,

2) świadczenie pieniężne,

3) przepadek,

4) środek kompensacyjny,

5) zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości

– może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania tego orzeczenia na mieniu oskarżonego lub na mieniu, o którym mowa w art. 45 § 2 Kodeksu karnego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione”.

Z perspektywy niniejszego wpisu najistotniejsze jest to, że zabezpieczenie majątkowe może nastąpić na mieniu oskarżonego, odpowiednio podejrzanego. Oznacza to, że aby dokonać zabezpieczenia na środkach zablokowanych na rachunku bankowym, najpierw prokurator musi postawić formalne zarzuty właścicielowi rachunku. W praktyce półroczny okres okazuje się najczęściej niewystarczający na zebranie materiału uprawdopodabniającego w odpowiednim stopniu fakt popełnienia konkretnego przestępstwa przez daną osobę, wobec czego organy częściej sięgają po postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych.

Postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych

Aby wydać postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych nie ma już wymogu uprzedniego postawienia komukolwiek zarzutów. O ile spornym było to, czy środki zgromadzone na rachunku bankowym mogą stanowić dowód rzeczowy z uwagi na brak materialnego substratu, tak ustawodawca rozwiał ostatnimi czasy tę wątpliwość. Nowy art. 236b k.p.k. stanowi:

„§ 1. Rzeczą lub przedmiotem w rozumieniu przepisów niniejszego rozdziału są również środki na rachunku.

§ 2. Postanowienie w przedmiocie dowodów rzeczowych może dotyczyć środków na rachunku, jeżeli zostały zatrzymane jako dowód w sprawie.”

W ten oto sposób blokada rachunku bankowego może być utrzymywana w zasadzie przez cały okres trwania postępowania, w tym na etapie postępowania sądowego, do czasu jego prawnomocnego zakończenia…

Odszkodowanie za zablokowanie konta

No a co w sytuacji, gdy właściciel rachunku, na którym doszło do blokady (odpowiednio jego reprezentant w przypadku osób prawnych), zostanie ostatecznie uniewinniony? Czy może dochodzić odszkodowania za zablokowanie konta? Zastosowanie znajdują tu ogólne zasady odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej. Jak wynika bowiem z art. 106a ust. 10 Prawa bankowego:

„Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, która może wyniknąć z wykonania w dobrej wierze obowiązków określonych w ust. 3-5. W takim przypadku, jeżeli okoliczności, o których mowa w ust. 3-5, nie miały związku z przestępstwem lub ukrywaniem działań przestępczych, o których mowa w ust. 1, odpowiedzialność za szkodę wynikłą z dokonania blokady środków na rachunku ponosi Skarb Państwa”.

Wszelkie roszczenia związane z blokadą rachunku bankowego należy zatem kierować do Skarbu Państwa.

Blokada rachunku bankowego przez GIIF

Na koniec warto się jeszcze odnieść do blokady rachunku bankowego przez GIIF. Kompetencje Generalnego Inspektora Informacji Finansowej ograniczają się w tym zakresie do podejrzenie popełnienia przestępstwa prania brudnych pieniędzy lub finansowania terroryzmu. W myśl art. 86 ust. 1 Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, “instytucja obowiązana niezwłocznie zawiadamia Generalnego Inspektora, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, o przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu”.

Generalny Inspektor może żądać wstrzymania danej transakcji bądź dokonania blokady rachunku bankowego na okres nie przekraczający 96 godzin. Zawiadamia on jednocześnie właściwego prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania brudnych pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Blokada rachunku bankowego może być następnie przedłużona przez prokuratora na okres 6 miesięcy, a w razie wydania postanowienia o dowodach rzeczowych – bezterminowo…

Blokada rachunku bankowego przez KNF

Przepisy Ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym uprawniają z kolei przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego do ustanowienia blokady rachunku bankowego. Zgodnie z art. 39 ust. 1  wskazanej ustawy:

„W przypadku gdy z uzyskanych informacji, uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa określonego w art. 181-183 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, wynika, że transakcja, która została dokonana lub ma zostać dokonana, może mieć związek z popełnieniem tego przestępstwa, Przewodniczący Komisji lub jego zastępca może wystąpić do podmiotu nadzorowanego z pisemnym żądaniem dokonania blokady prowadzonego przez ten podmiot:

1) rachunku papierów wartościowych lub rachunku zbiorczego,

2) innego rachunku, na którym są zapisywane instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi,

3) rachunku pieniężnego

– na okres nie dłuższy niż 96 godzin od momentu wskazanego w żądaniu. Równocześnie z żądaniem Przewodniczący Komisji lub jego zastępca składa zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, załączając informacje i dokumenty dotyczące blokowanego rachunku”.

Kompetencje przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego ograniczają się zatem do przestępstw przeciwko obrotowi instrumentami finansowymi, określonymi w ustawie szczególnej. Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa kierowane jest do właściwego prokuratora, który może ustanowić blokadę rachunku bankowego na czas nie dłuższy niż 6 miesięcy. Blokada ta może być przedłużona przez Prokuratora Krajowego na kolejne 6 miesięcy. W razie wydania postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym lub postanowienia w przedmiocie dowodów rzeczowych środki zostaną natomiast zablokowane na dalszy czas nieoznaczony – zgodnie z wcześniejszymi uwagami…

Blokada rachunku bankowego – Adwokat Kraków

Blokada rachunku bankowego to poważny problem. Gdy uwzględni się okoliczność, iż w praktyce środki zgromadzone na rachunku mogą być zamrożone przez cały okres trwania postępowania karnego, blokada taka doprowadzić może do utraty płynności finansowej niejednego przedsiębiorcy. Właściciel rachunku bankowego musi mieć zatem świadomość, iż skupić należy się na kwestionowaniu zarzutów i podstaw odpowiedzialności karnej w ogóle, ponieważ szanse na „odblokowanie” rachunku bankowego przed prawomocnym zakończeniem postępowania są niestety niewielkie. Im wcześniej przygotowana zostanie linia obrony z odpowiednimi wnioskami dowodowymi, tym lepiej.

Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

Jestem adwokatem specjalizującym się w prawie karnym. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskałam również stopień doktora nauk prawnych z dziedziny prawa karnego. Jestem członkiem Izby Adwokackiej w Krakowie. Więcej o mnie...

Bezpieczeństwo prawnokarne
Jak mogę Państwu pomóc?
Zakres pomocy prawnej różnić się będzie w zależności od Państwa roli w postępowaniu karnym: osoba oskarżona bądź pokrzywdzona. Odrębna oferta kierowana jest także do jednostek organizacyjnych, gdzie pomoc prawna ma zasadniczo charakter pozaprocesowy.
sprawy karne - osoba pokrzywdzona

Pokrzywdzony

sprawy karne - jednostka organizacyjna

Jednostka organizacyjna

Kontakt