Odpowiedzialność karna za oszustwo kapitałowe (art. 311 k.k.)

Oszustwo kapitałowe z art. 311 k.k. jest kolejną postacią oszustwa, którą warto omówić na łamach niniejszego bloga. Świat papierów wartościowych nie ogranicza się wyłącznie do giełdy, czyli tzw. publicznego obrotu papierami wartościowymi. Spora ich cześć jest emitowana w ramach prywatnego obrotu. Prywatny obrót papierami wartościowymi charakteryzuje się natomiast dużo mniejszym stopniem sformalizowania i wymogami dotyczącymi przekazywania informacji. Inwestorzy są oczywiście narażeni na związane z tym ryzyka, a w szczególności ryzyko niedoinformowania i w konsekwencji utraty zainwestowanego kapitału. Oczywistym jest bowiem, iż podstawą racjonalnej decyzji inwestycyjnej mogą być jedynie pełne i prawdziwe informacje, zwłaszcza w zakresie sytuacji majątkowej podmiotu, oferującego papiery wartościowe.

Prawo karne stara się chronić interesy inwestorów. W art. 311 k.k. ustawodawca przewidział odrębną podstawą odpowiedzialności karnej za tzw. oszustwo kapitałowe. Poniżej postaram się omówić wskazany typ czynu zabronionego z perspektywy wykonywanego zawodu adwokata.

Oszustwo kapitałowe w kodeksie karnym

Oszustwo kapitałowe zostało stypizowane w art. 311 k.k., zgodnie z którym:

„Kto, w dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi, rozpowszechnia nieprawdziwe informacje lub przemilcza informacje o stanie majątkowym oferenta, mające istotne znaczenie dla nabycia, zbycia papierów wartościowych, podwyższenia albo obniżenia wkładu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

Przepis art. 311 k.k. ukierunkowany jest na ochronę rzetelność i prawdziwość dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi, a w konsekwencji – prawidłowość obrotu papierami wartościowymi. Oszustwo kapitałowe można popełnić zarówno przez działanie, jak również przez zaniechanie. Poniżej zostaną omówione te dwie formy czynności sprawczej.

Odnośnie natomiast samego przedmiotu czynności sprawczej, ową dokumentację związaną z obrotem papierami wartościowymi należy rozumieć jako zbiór dokumentów w myśl art. 115 § 4 k.k. Pojęcie to dotyczy wszystkich dokumentów mających znaczenie dla nabycia lub zbycia papierów wartościowych, wyemitowania, wystawienia lub wykupienia papierów wartościowych i ich zastawienia. W praktyce będą to najczęściej sprawozdania finansowej, księgi rachunkowe i podatkowe oraz dokumenty niezbędne w ewidencjonowaniu i księgowaniu prowadzonej działalności (np. faktury, rachunki, wyciągi bankowe, dokumenty celne, umowy cywilne itd.). Podkreśla się, że muszą to być dokumenty jawne.

Oszustwo kapitałowe ma charakter formalny, inaczej mówiąc – bezskutkowy. Oznacza to, że do jego popełnienia nie jest konieczne wystąpienie żadnego skutku, w szczególności nie musi dojść do niekorzystnego rozporządzenia mieniem inwestora. Do popełnienia przestępstwa dochodzi w momencie  podania do powszechnej wiadomości dokumentacji zawierającej informacje nieprawdziwe lub pomijającej określone dane.

Publiczny vs prywatny obrót papierami wartościowym

W doktrynie prawniczej zarysował się spór odnośnie tego, czy obrót publiczny papierami wartościowym jest wyłączony z zakresu art. 311 k.k. z uwagi na przepisy szczególne, przede wszystkim ustawę o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemy obrotu oraz o spółkach publicznych. Przeciwnicy tego poglądu wskazują tym niemniej, że literalna wykładnia art. 311 k.k. nie daje podstaw do takiej interpretacji. Z jednak zatem strony kodeksowe przestępstwo oszustwa kapitałowego stanowić będzie uzupełnienie ochrony publicznego obrotu, a z drugiej strony – zapewniać ochronę obrotu prywatnego.

Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji

Pod pojęciem rozpowszechniania należy rozumieć doprowadzanie do sytuacji, gdy dane informacje staną się powszechnie znane. Oszustwo kapitałowe będzie oczywiście polegało na zamieszczaniu nieprawdziwych informacji w dokumentacji związanej z obrotem papierami wartościowymi. Informacjami nieprawdziwymi będą tymczasem informacje niezgodne z prawdą, ze stanem faktycznym, z rzeczywistością, z rzeczywistym stanem rzeczy. Jako informacje nieprawdziwe powinno się także kwalifikować informacje niepełne, czyli takie które pomijają określone fakty, dodają fakty, które nie miały miejsca lub też w końcu zmieniają niektóre fakty. W doktrynie podkreśla się przy tym, iż bez znaczenia jest to, czy nieprawdziwe informacje działają na korzyść czy na niekorzyść spółki. Z perspektywy oszustwa kapitałowego istotna jest sama okoliczność wprowadzenia potencjalnego inwestora w błąd.

Przemilczenie informacji mających znaczenie

Termin „przemilczenia” odnosi się do świadomego zatajenia informacji, o których mowa w art. 311 k.k. W odróżnieniu od czynności sprawczej rozpowszechniania informacji, która może dotyczyć jakiejkolwiek informacji, przemilczenie może być związane jedynie z informacjami o stanie majątkowym oferenta. Jakkolwiek w przypadku rozpowszechniania informacji mamy zasadniczo do czynienia z działaniem sprawy, w wypadku przemilczenia informacji oszustwo kapitałowe popełnione jest przez zaniechanie.

Informacje mające istotne znaczenie

Jak zostało podane na wstępnie, przekazywanie nieprawdziwych informacji lub ich przemilczenie ma pośredni wpływ na położenie przyszłych inwestorów, ponieważ wprowadza ich błąd co do sytuacji oferenta i uniemożliwia podjęcie racjonalnej decyzji. W konsekwencji może być ona błędna i doprowadzić do powstania szkody majątkowej. Aby jednak zracjonalizować odpowiedzialność karną oferentów (emitentów) i nie karać za przekazywanie lub zatajanie informacji błahych, ustawodawca zawęził zakres zastosowania art. 311 k.k. wyłącznie do informacji mających istotne znaczenie dla nabycia, zbycia papierów wartościowych, podwyższenia albo obniżenia wkładu. Rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji nieistotnych lub też ich zatajenie będzie prawnokarnie irrelewantne. Innymi słowy, nie będzie to karalne oszustwo kapitałowe.

To, jakie informacje uznamy za istotne dla nabycia, zbycia papierów wartościowych, podwyższenia albo obniżenia wkładu, jest oczywiście bardzo ocenne. Przyjmuje się tym niemniej, iż pojęcie to należy interpretować w sposób następujący: informacjami o istotnym znaczeniu będzie te, które – racjonalnie oceniając – wpłynęłyby na decyzję inwestora, gdyby były w jego posiadaniu. Zaznacza się również, że pojęcia „informacji mających istotne znaczenie” nie można ograniczać wyłącznie do tych wymaganych przepisami prawa. Życie gospodarcze jest bowiem na tyle bogate, że w zależności od danego emitenta i jego sytuacji, inne informacje będą mogły zostać uznane za istotne.

Kto może popełnić oszustwo kapitałowe (art. 311 k.k.)

Oszustwo kapitałowe ma charakter powszechny, co oznacza, że może być popełnione przez każdego, kto dopuszcza się rozpowszechniania nieprawdziwych informacji lub ich zatajania w dokumentacji związanej z papierami wartościowymi. Bez znaczenia pozostaje zatem to, czy dana osoba jest związana z oferentem (emitentem) czy też jest podmiotem trzecim np. doradcą finansowym czy inwestycyjnym lub też pośrednikiem w sprzedaży papierów wartościowych. W praktyce sprawcą oszustwa kapitałowego będzie jednak najczęściej emitent papierów wartościowych albo pośrednik zajmujący się oferowaniem. Zainteresowanym polecam także wpis Odpowiedzialność karna emitenta obligacji, jak również Odpowiedzialność karna pośredników w sprzedaży obligacji.

Przestępstwo z art. 311 k.k. jest zarazem typem umyślnym. Sprawca musi mieć tym samym świadomość, że podawane przez niego informacje są nieprawdziwe bądź niepełne i że swoim zachowaniem może wpłynąć na decyzję inwestycyjną potencjalnego inwestora.

Oszustwo kapitałowe (art. 311 k.k.) a oszustwo zwykłe (art. 286 k.k.)

W konkretnym stanie faktyczny może dojść do zbiegu przestępstw oszustwa kapitałowego z art.  311 k.k. z oszustwem „zwykłym” z art. 286 k.k. Dla przypomnienia, zgodnie z art. 286 k.k.:

„§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”

Podstawowym warunkiem, aby można było mówić o zbiegu wspomnianych powyżej przestępstw, jest to, aby inwestor dokonał niekorzystnego rozporządzenia swoim mieniem. Co do zasady w przypadku podania nieprawdziwych informacji, wykazanie wprowadzenia w błąd nie powinno nastręczać większych problemów. Więcej na temat oszustwa z art. 286 k.k. przeczytają Państwo we wpisie: Odpowiedzialność karna za oszustwo (art. 286 k.k.).

Odpowiedzialność karna za oszustwo kapitałowe

Przepis art. 311 k.k. wprowadza zagrożenie karą pozbawienia wolności do lat 3. Jeśli oszustwo kapitałowe zostało popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej albo korzyść taka została osiągnięta (co w praktyce często będzie miało miejsce), sąd może wymierzyć także grzywnę obok kary terminowego pozbawienia wolności na podstawie art. 33 § 2 k.k.

Godzi się nadmienić, iż wysokość ustawowego zagrożenia art. 311 k.k. pozwala na zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego. Pozwala ono także na orzeczenie kar wolnościowych na podstawie art. 37a k.k., tj. kary grzywny albo kary ograniczenia wolności. Ponadto Sąd ma możliwość zastosowania art. 37b k.k. i orzeczenie kary krótkiego bezwzględnego pozbawienia wolności (do 3 miesięcy) oraz kary ograniczenia wolności. W końcu istnieje także możliwość odstąpienia od wymierzenia kary w oparciu o art. 59 k.k., zgodnie z którym jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka jednocześnie środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, a cele kary zostaną w ten sposób spełnione.

Odpowiedzialność karną za czyn przewidziane w art. 311 k.k. może ponosić także podmiot zbiorowy. Oszustwo kapitałowe zostało bowiem przewidziane w art.  16 ust. 1 pkt 2 lit. a) ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

Z perspektywy pokrzywdzonego przestępstwem oczywiście duże znaczenie będzie miała możliwość orzeczenia obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 k.k. Możliwość taka będzie się jednak aktualizować przede wszystkich w przypadku zbiegu przestępstwa z art. 311 k.k. z oszustwem z art. 286 k.k. Szkodą będzie tutaj wartość niekorzystnie rozporządzonego mienia, które do chwili orzekania o odpowiedzialności karnej nie zostało zwrócone.

Odpowiedzialność cywilna za podanie nieprawdziwych informacji lub ich zatajenie

Omawiając problematykę oszustwa kapitałowego podkreślić trzeba, że niezależnie od prowadzonego postępowania karnego możliwe jest także wszczęcie postępowania cywilnego, prowadzącego do wyegzekwowania odpowiedzialności cywilnoprawnej od osób odpowiedzialnych za dokumentację związaną z papierami wartościowych i ich rozpowszechnianie wśród inwestorów. Przyjmując, że doszło do działania bezprawnego, stosowne roszczenia będzie można kierować w stosunku do osób odpowiedzialnych. Co istotne z perspektywy wypłacalności podmiotów zaangażowanych w emisję papierów wartościowych, powództwo będzie można wytoczyć nie tylko przeciwko samemu emitentowi (który może nie mieć żadnego majątku), ale także bezpośrednio przeciwko osobom fizycznym, które brały udział w procesie emisji.

Adwokat Prawo Karne Gospodarcze – Pomoc

Jako adwokat zajmuję się pomocą prawną zarówno na rzecz oskarżonych, jak i osób pokrzywdzonych przestępstwem. Z doświadczenia wiem, że sprawy dotyczące emisji papierów wartościowych nie należą do prostych. Oszustwo kapitałowe to nie tylko rozpowszechniania sprzecznych z prawdą informacji. W zależności od stanu faktycznego sprawy, czynność sprawcza może polegać na pominięciu lub zatajeniu danej informacji, a wówczas wykazanie znamion przestępstwa nie już takie proste. Co więcej, ocena, czy mamy do czynienia z informacją mającą istotne znaczenie dla nabycia, zbycia papierów wartościowych, podwyższenia albo obniżenia wkładu, również nie należy do zadań łatwych.

Jako adwokat zdaje sobie sprawę, że z perspektywy osób pokrzywdzonych przestępstwem, najistotniejsze są działania prowadzące do odzyskania utraconego kapitału na skutek inwestycji dokonanej w oparciu o nieprawdziwe lub zatajone informacje. Z tego powodu zawsze staram się doradzić najbardziej optymalną drogę prawną. Zapraszam do zapoznania się z ofertą: Oszustwo.

Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.