Pożyczka a oszustwo? Problem braku zwrotu udzielonej pożyczki niestety często pojawia się w praktyce. Chcąc otrzymać wsparcie finansowe, niektórzy zapewniają nas o tylko przejściowych problemach finansowych oraz obiecują zwrócić pożyczę w określonym terminie. W końcu jednak, gdy nadchodzi ów termin, przestają odbierać telefony, odpisywać na sms-y czy maile. Jednym słowem, urywają z nami wszelki kontakt. Cywilnoprawna droga dochodzenia swych roszczeń to jedna rzecz, kłopotliwa, gdy przychodzi do ustalenia danych dla potrzeby procesu, do których nie mamy dostępu. W niniejszym wpisie chciałabym przybliżyć ewentualne możliwości karnoprawne. Pytanie brzmi: czy brak zwrotu pożyczki to przestępstwo?
Spis treści
Oszustwo – co to za przestępstwo?
O tym, na czym polega oszustwo z art. 286 k.k., pisałam już na łamach niniejszego bloga (zob. Oszustwo jako czyn karalny – art. 286 k.k.). Gwoli przypomnienia, chodzi tutaj o doprowadzenie drugiej osoby do niekorzystnego rozporządzenia swoim bądź cudzym mieniem. Przyczyną tego niekorzystnego rozporządzenia jest natomiast wprowadzenie pokrzywdzonego w błąd albo wyzyskanie jego błędu lub niezdolności do pojmowania przedsiębranego działania.
Niekorzystne rozporządzenie mieniem w przypadku udzielenia pożyczki
W przypadku pożyczki niekorzystnym rozporządzeniem mieniem będzie oczywiście przekazanie drugiej osobie określonej sumy pieniężnej. Nie ma przy tym znaczenia, czy umowa zawarta była w formie dokumentowej, ustnie czy też poprzez czynności dorozumiane (np. przelew bankowy). Ważne jest jedynie to, aby druga strona otrzymała stosowne przysporzenie majątkowe.
Pożyczka a oszustwo: kiedy mamy do czynienia z przestępstwem?
Częstym pytaniem, jakie się w tym kontekście pojawia, jest to, czy nieoddanie środków pieniężnych może być kwalifikowane jako oszustwo. Odpowiedź na to pytanie jest złożona.
Sam brak zwrotu środków pieniężnych nie przesądza jeszcze o tym, że padliśmy ofiarą oszustwa. Oszustwo ma miejsce bowiem tylko wtedy, gdy ktoś wprowadził nas w błąd, wyzyskał nasz błąd lub naszą niezdolność po pojmowania naszych działań. Odnotować przy tym trzeba, że najczęstszym przypadkiem występującym w praktyce jest wprowadzenie pożyczkodawcy w błąd.
Czym jest wprowadzenie w błąd przy pożyczce?
O oszustwie można będzie mówić wtedy, gdy pożyczkobiorca wprowadza w błąd co do zamiaru zwrotu pożyczki lub co do możliwości jej zwrotu. W rachubę wchodzić tu może wiele różnych stanów faktycznych. Przykładowo, o wprowadzeniu w błąd możemy mówić wówczas, gdy pożyczkobiorca już w momencie otrzymywania pieniędzy wiedział, że ich nie odda (np. zamierza zużyć środki w taki sposób, że nie będzie miał ich z czego oddać). Pomimo tego, zapewnia jednak pożyczkodawcę, że środki zostaną zwrócone. Z błędem mamy do czynienia także wtedy, gdy ktoś zapewnia o swojej dobrej sytuacji materialnej, pozwalającej na spłatę zadłużenia, jednakże w rzeczywistości jest to nieprawda.
Do oszustwa może dojść także wtedy, gdy ktoś co prawda podaje prawdziwą wysokość swoich dochodów czy wartość posiadanego majątku, jednakże zataja wysokość swoich innych długów lub też obciążeń majątku. Oczywistym jest bowiem, że inaczej pożyczkodawca oceniałby możliwość spłaty zaciągniętej pożyczki, gdyby miał świadomość takich obciążeń.
Nie do końca intuicyjnym przypadkiem oszustwa jest tymczasem sytuacja, gdy dana osoba pożyczyła środki na określony cel, a wydatkowała go w inny sposób. Przykładowo, ktoś wprowadza pożyczkodawcę w błąd co do tego, że potrzebuje pieniędzy na zakupienie nieruchomości, z której będzie pobierał czynsz najmu lub też sprzeda ją z zyskiem, natomiast w rzeczywistości pieniądze te są przeznaczana na samochód lub luksusowe wakacje. Nie budzi wątpliwości, że osoba pożyczająca środki na cel inwestycyjny zakłada, że pieniądze pochodzące z zysku zostaną przeznaczona na spłatę zaciągniętego długu. Takiego „zabezpieczenia” nie ma jednak w przypadku spożytkowania pieniędzy na cele konsumpcyjne.
Czym jest wyzyskanie błędu przy pożyczce?
Generalnie można powiedzieć, że przez wyzyskanie błędu rozumiemy sytuację, w której błąd nie został wywołany przez sprawcę oszustwa (pożyczkobiorcę) a przez osobę trzecią. Pożyczkobiorca wykorzystuje jednak fakt mylnego wyobrażenia pożyczkodawcy o rzeczywistości i zaciąga u niego zobowiązanie. Co prawda sprawca nie musi samodzielnie wywołać błędu, tak jednak musi mieć świadomość tego, że pożyczkodawca pozostaje w błędzie. Przyjmuje się także, że aby doszło do popełnienia przestępstwa, musi on pożyczkodawcę utwierdzić w tym błędzie, co zakłada jego pewną aktywność w tym zakresie.
Czym jest wykorzystanie niezdolności do pojmowania przedsiębranego działania przy umowie pożyczki?
Ostatnią formą sprawczą przestępstwa oszustwa jest wykorzystanie przez pożyczkobiorcę niezdolności pożyczkodawcy do pojmowania przedsiębranego działania. W kontekście pożyczki najczęściej będzie tu mowa o oszustwie na szkodę osób starszych i niedołężnych, którym mówi się, aby „coś przeklikały na Internecie”, a co prowadzi ostatecznie do dokonania w bankowości internetowej przelewu na rzecz osób trzecich. Innym przypadkiem może być wykorzystanie osoby niepełnosprawnej umysłowo, której podsuwa się do podpisania niezrozumiałą dla niej umowę pożyczki. Osoba pokrzywdzona może być tu także pożyczkobiorcą, a to w sytuacji, w której podsuwa jej się do podpisu umowę z zawyżonym oprocentowaniem lub prowizją.
Zwrot pożyczki a oszustwo
Czy zwrócenie środków otrzymanych jako pożyczka wyklucza przyjęcie, że doszło do oszustwa? Odpowiedź na to pytanie brzmi: nie. Relewantne z perspektywy omawianego przestępstwa jest tylko to, czy doszło do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w jeden z trzech sposób omówionych powyżej. Następcze zwrócenie otrzymanych pieniędzy nie ma wpływu na sam fakt popełnienia przestępstwa. W zakresie, w jakim doszło do naprawienia wyrządzonej szkody, może mieć to natomiast znaczenie dla wymiaru kary.
Wyłudzenie pożyczki – jak się bronić?
Jeżeli padliśmy ofiarą oszustwa, udzielając komuś pożyczki, przysługują nam dwie drogi ochrony prawnej. Po pierwsze, możemy złożyć powództwo cywilnoprawne o zwrot wypłaconych środków. W procesie będziemy musieli udowodnić wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla sprawy, a po pomyślnym zakończeniu sprawy otrzymamy wyrok, na podstawie którego możliwe będzie przeprowadzenie egzekucji komorniczej na naszym dłużniku. Drugą możliwością jest złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa do organów ścigania (Prokuratura lub Policja). W przypadku stwierdzenie, że doszło do popełnienia oszustwa, sprawcy zostaną postawione zarzuty, a następnie, wydając wyrok skazujący, sąd będzie miał możliwość nałożenia na sprawcę obowiązku naprawienia szkody na naszą rzecz.
Każda z dróg ma swoje wady i zalety oraz wiąże się z różnymi kosztami i czasem oczekiwania na rozstrzygnięcie. W każdym wypadku sprawę należy przeanalizować indywidualnie. Warto jedynie zaznaczyć, że w przypadku chęci zainicjowania postępowania karnego, warto pamiętać, aby w zawiadomieniu dokładnie określić wszystkie elementy stanu faktycznego, aby usprawnić działanie organów ścigania. Już na tym etapie warto również sformułować wniosek o naprawienie szkody. Osoby zainteresowane pomocą prawną, odsyłam także do ogólnej oferty: Oszustwo.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
