Prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia jest czynem karalnym. Prawo bankowe reglamentuje działalność bankowa, wprowadzając szczególne warunki, które należy wypełnić, aby móc ją prowadzić. Potwierdzeniem ich spełnienia jest otrzymanie stosownego zezwolenia, tzw. licencji bankowej. Jeżeli ustawowe warunki nie są spełnione – działalność jest nielegalna. Głównym oskarżonym w sprawie Amber Gold – oprócz oszustwa – zarzucono tymczasem także przestępstwo prowadzenia działalności bankowej bez zezwolenia. Poniższy wpis ma za zadanie przybliżyć tematykę tego, czym w istocie jest prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia.
Spis treści
Prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia
Nielegalne prowadzenie działalności bankowej uregulowane zostało w art. 171 prawa bankowego. Treść tego przepisu jest dość rozbudowana. Mianowicie:
1. Kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do 10 000 000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 5.
2. Tej samej karze podlega, kto, prowadząc działalność zarobkową wbrew warunkom określonym w ustawie, używa w nazwie jednostki organizacyjnej niebędącej bankiem lub do określenia jej działalności lub reklamy wyrazów „bank” lub „kasa”.
3. Tej samej karze podlega także ten, kto dopuszcza się czynu określonego w ust. 1 lub 2 działając w imieniu lub w interesie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.
4. Kto, będąc obowiązany do podania uprawnionym organom informacji dotyczących banku i klientów banku w zakresie ustalonym w ustawie, podaje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane, podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 3.
5. Kto, będąc obowiązany do zachowania tajemnicy bankowej, ujawnia lub wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę bankową, niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlega grzywnie do 1.000.000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3.
6. Kto, będąc odpowiedzialnym za zapewnienie właściwego funkcjonowania wewnętrznej kontroli danych i informacji wymaganych w związku ze sprawowaniem nadzoru skonsolidowanego lub za udzielanie informacji i wyjaśnień na żądanie Komisji Nadzoru Finansowego, nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku albo wykonuje go nierzetelnie lub nieterminowo, podlega grzywnie do 1.000.000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 3.
7. Kto, będąc odpowiedzialnym za sporządzenie lub przedstawienie Komisji Nadzoru Finansowego skonsolidowanego sprawozdania finansowego lub innych sprawozdań związanych z nadzorem skonsolidowanym, nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku albo wykonuje go nierzetelnie lub nieterminowo, podlega grzywnie do 500.000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 2.
8. Kto, będąc do tego obowiązanym, nie przekazuje do instytucji utworzonej na podstawie art. 105 ust. 4 informacji o całkowitym wykonaniu zobowiązania albo jego wygaśnięciu, stwierdzeniu nieistnienia zobowiązania albo korekcie jego wysokości oraz o nowo powstałych zobowiązaniach w terminie 7 dni od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego przekazanie informacji, podlega grzywnie do 30 000 złotych.
Działalność polegająca na gromadzeniu środków pieniężnych
Wyjaśniając pokrótce poszczególne znamiona czynu prowadzenia działalności gospodarczej bez zezwolenia, wskazać należy, że zgodne z art. 171 prawa bankowego odpowiedzialności karnej podlega osoba prowadząca bez zezwolenia działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w innych sposób. Działania sprawcy muszą mieć zatem charakter zorganizowany i nakierowany na powtarzalność podejmowanych działań. O zorganizowaniu działalności będzie można mówić przykładowo wówczas, gdy posiada ona określone reguły funkcjonowania, ma wewnętrzną strukturę i jest oparta na powtarzalnym schemacie. Znamiona opisywanego przestępstwa nie będą spełnione wówczas, gdy sprawca podjął działania prowadzące do jednorazowego zebrania środków pieniężnych – nawet wówczas jeżeli miało to miejsce od kilku osób, np. podczas większego spotkania.
W doktrynie istnieje spór co do tego czy omawiane przestępstwo ma charakter powszechny czy indywidualny. Problem zasadza się na tym, czy przedmiotowa działalność jest tylko działalnością gospodarczą czy też jakąkolwiek działalnością. Zauważyć przy tym trzeba, że przepis ustawy nie wprowadza dodatkowego znamienia „działalności gospodarczej”. W rachubę wchodziłabym tu zatem każda działalność – również ta, która nie jest nastawiona na zysk.
Należy także zaznaczyć, że omawiane przestępstwo jest typem formalnym (abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo dobra prawnego). Oznacza to, że do jego popełnienia nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci rzeczywistego przesunięcia środków pieniężnych od podmiotu powierzającego do podmiotu gromadzącego te środki. (Inaczej niż w przypadku oszustwa – zob. wpis Oszustwo jako czyn karalny – art. 286 k.k.) Wystarczające jest tutaj samo podjęcie działalności nakierowanej na gromadzie środków pieniężnych – bez względu na to, czy sprawcy rzeczywiście uda się je zgromadzić.
Inną kwestią jest natomiast to, że zakres penalizacji art. 171 prawa bankowego obejmuje wyłącznie przypadki przyjmowania przez sprawcę środków pieniężnych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym, czyli tzw. działalność bankowa. Pomimo, że ustawodawca nie zastosował takiego zawężenia wprost, tak z uwagi na podstawowe dobro prawne chronione wskazanym przepisem (wiarygodność banków jako instytucji zaufania publicznego) takie zawężenie zakresu kryminalizacji jest nieodzowne. Gromadzenia środków pieniężnych musi się tym samym odbywać pod tytułem zwrotnym. Jeśli strony nie planują, że środki te wrócą do podmiotu powierzającego, nie można mówić o ich gromadzeniu w rozumieniu art. 171 prawa bankowego. Zastrzec przy tym trzeba, że w praktyce środki pieniężne są najczęściej powierzane podmiotowi je gromadzącym w celu otrzymania ich z powrotem – powiększonych dodatkowo o uzgodnione wynagrodzenie (zazwyczaj określony procent).
Udzielanie kredytów (pożyczek) lub obciążanie środków pieniężnych ryzykiem w inny sposób
Prowadzenie działalności gospodarczej bez zezwolenia obejmować może Udzielanie kredytów (pożyczek) lub obciążanie środków pieniężnych ryzykiem w inny sposób.
Umowa kredytu została zdefiniowana w art. 69 prawa bankowego. Jest to umowa, na mocy której bank zobowiązuje się do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel. Kredytobiorca jest z kolei zobowiązany do korzystania z udzielonych środków pieniężnych na określonych w umowie warunkach, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach oraz do zapłaty prowizji za udzielenie kredytu. Regulacją umowy pożyczki zajmuje się z kolei art. 720 i n. kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym przepisem, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Stwierdzenie, że sprawca udzielił kredytu lub pożyczki raczej nie będzie nigdy nastręczać szczególnych trudności – ustalając rzeczywisty cel umowy (jakkolwiek nie byłaby ona nazwana) dosyć łatwo można określić, czy nosi ona znamiona kredytu lub pożyczki. Sformułowanie „obciążanie ryzykiem w inny sposób” obejmuje już jednak rozmaite przypadki inwestowania zgromadzonych środków pieniężnych, których in abstracto nie sposób wyliczyć (ze szkodą niestety dla zasady określoności prawa karnego!)… Jako przykłady takiego obciążania ryzykiem można wymienić nabywanie obligacji, akcji czy jednostek funduszy inwestycyjnych. Działanie to może również przybrać nielegalny charakter, np. hazard.
Prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia: podsumowanie
Ustawodawca stara się chronić społeczeństwo przed działalnością podmiotów, które prowadzą działalność bankową, nie dysponując odpowiednim zezwoleniem władzy państwowej. Idzie to w parze z ochroną wiarygodności banków i pośrednio także osób korzystających z ich usług – istnieje bowiem ryzyko utraty przez nich posiadanych środków pieniężnych na skutek powierzenia ich podmiotowi nielicencjonowanemu. Należy jednak pamiętać, że z uwagi na bardzo niedookreślone znamiona art. 171 prawa bankowego ocena, czy dane zachowanie wyczerpywało jego znamiona, nie należy do prostych. Nie każdy przypadek, który prima facie kwalifikuje się jako prowadzenie działalności bankowej bez zezwolenia, rzeczywiście jest czynem karalnym. W kontekście tym polecam Państwu także artykuł Ł. Duśko pt. Odpowiedzialność karna za nielegalne prowadzenie działalności bankowej, opublikowany na łamach Czasopisma Prawa Karnego i Nauk Penalnych.
Osoby zainteresowane odsyłam do zapoznania się z ofertą: Przestępstwa związane z obligacjami.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
