Przywłaszczenie przedmiotu leasingu jest czynem karalnym, o czym grono przedsiębiorców (i nie tylko) musi pamiętać. Sam leasing stanowi wysoce atrakcyjną alternatywę w stosunku do kredytów, pożyczek czy też innych form finansowania działalności gospodarczej. Pozwala on wykorzystywać np. samochody (zarówno osobowe, jak i ciężarowe) czy maszyny budowlane lub rolnicze bez konieczności wykładania całej ich ceny, a jednocześnie zapewnia możliwość ich wykupu za niewielką cenę na koniec umowy. Leasing można tym samym porównać do sprzedaży na raty, przy czym właścicielem przedmiotu umowy pozostaje przez cały czas firma leasingowa. Uważany jest również za jeden z korzystniejszych sposobów finansowania działalności gospodarczej z uwagi na korzyści podatkowe, jakie niesie ze sobą. W praktyce leasingodawcy liczyć się jednak muszą z nierzetelnością kontrahentów. Jako adwokat na co dzień zajmujący się sprawami karnymi często spotykam się w tym kontekście z przestępstwem przywłaszczenia mienia. Poniższy tekst jest próbą przybliżenia tej tematyki.
Spis treści
Czym jest leasing?
Zgodnie z treścią art. 7091 k.c.:
„Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.”
Ekonomicznym sensem umowy leasingu jest skorzystanie ze środków pieniężnych leasingodawcy w celu nabycia określonej rzeczy – taki swoisty kredyt. Przedsiębiorca, którego nie stać na zakup za gotówkę określonego środka trwałego lub który nie chce „zamrażać” kapitału, zawiera umowę, na podstawie której ktoś nabywa wskazany przedmiot i oddaje mu go do używania. Przedsiębiorca korzysta zatem z kapitału drugiego podmiotu, a jednocześnie ma możliwość wykorzystywania przedmiotu leasingu we własnej działalności gospodarczej. Na samym końcu następuje zazwyczaj wykup leasingowanego sprzętu, przy czym suma rat leasingowy i wartości wykupu jest wyższa o kilka procent od ceny, którą należałoby zapłacić, płacąc z góry. Ta kilkuprocentowa nadwyżka to ekonomicznie nic innego jak odsetki, które należy zapłacić za korzystanie z cudzych pieniędzy.
Przywłaszczenie przedmiotu leasingu – art. 284 k.k.
Przestępstwo przywłaszczenia zostało stypizowane w art. 284 k.k. Zgodnie z jego treścią:
„§ 1. Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”
Tym, co odróżnia przywłaszczenie od kradzieży, jest brak zaboru mienia. Sprawca w momencie dokonania przestępstwa znajduje się zatem w jej legalnym posiadaniu. Istotą omawianego czynu zabronionego jest zatem bezprawne potraktowanie uzyskanej wcześniej rzeczy jako swojej własności. Aby można było mówić o przywłaszczeniu, jego sprawca powinien mieć tym samym jakikolwiek tytuł prawny do władania rzeczą. Jeżeli chodzi natomiast o stronę podmiotową, swoim zamiarem musi on obejmować zarówno samą czynność dysponowania cudzym mieniem jak również to, że nie jest do tego uprawniony. Więcej na temat przestępstwa przywłaszczenia znajdą Państwo we wpisie: Przywłaszczenie mienia i sprzeniewierzenie (art. 284 k.k.).
Umowa leasingu a przywłaszczenie
Przywłaszczenie przedmiotu leasingu realizować będzie znamiona czynu z art. 284 § 2 k.k. Będzie to zatem typ kwalifikowany przywłaszczenia, powszechnie nazywany „sprzeniewierzeniem”. Dochodzi tu bowiem do powierzenia przedmiotu leasingu na podstawie umowy. Definiując pojęcie powierzenia, Sąd Apelacyjny w Szczecinie stwierdził że Powierzenie to przeniesienie władztwa nad rzeczą na inną niż właściciel osobę, powiązane z ustaleniem określonego postępowania z rzeczą przez osobę ją uzyskującą i połączone z zastrzeżeniem konieczności jej zwrotu w przyszłości (wyrok z dnia 27 lutego 2014 r., II AKa 15/14). W kontekście tym należy tylko wyjaśnić, że wykup przedmiotu leasingu nie jest zdarzeniem pewnym, a więc w przypadku, gdyby miał on nie nastąpić, leasingobiorca będzie zobowiązany do jego zwrotu.
W doktrynie jako przykład przywłaszczenia przedmiotu leasingu podaje się sytuację, w której leasingobiorca odmawia wydania posiadanej rzeczy, przy jednoczesnym zaprzestaniu dokonywania bezspornych płatności, związanych z odpłatnym jej używaniem. Warto jednak podkreślić, że sam brak wydania tego przedmiotu nie jest wystarczającą podstawą przyjęcia odpowiedzialności karnej. Odpowiedzialność karna za przywłaszczenie przedmiotu leasingu wymaga wykazania zamiaru zatrzymania rzeczy bez żadnego ku temu tytułu prawnego. Innym przypadkiem może być dokonanie sprzedaży lub darowizny wyleasingowanego przedmiotu osobie trzeciej.
Nieuprawnione korzystanie z przedmiotu leasingu a przywłaszczenie
W kontekście omawianego przestępstwa należy podkreślić, że za przywłaszczenie przedmiotu leasingu nie będzie uważane nieuprawnione korzystanie z rzeczy wbrew woli leasingodawcy (np. używanie sprzeczne z umową lub też oddanie przedmiotu leasingu w podnajem). Istotna przestępstwa tkwi bowiem w rozporządzeniu rzeczą jak własną (animus rem sibi habendi). Przestępstwo wtedy jest popełnione, gdy po stronie sprawcy jest chęć włączenia przedmiotu leasingu do własnego majątku w sposób definitywny. Kwestia ta znalazła swoje odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 3 października 2005 r., V KK 15/05, czytamy mianowicie:
„Charakterystyczne dla przestępstw stypizowanych w art. 284 § 1 i 2 KK działanie polegające na zatrzymaniu, czy też rozporządzeniu cudzym składnikiem majątku jak własnym (np. poprzez jego zniszczenie, czy wyzbycie się go) odzwierciedla odnoszący się do jego skutków cel sprawcy, który – w sposób tożsamy dla celu przyświecającego sprawcy kradzieży cudzej rzeczy – sprowadza się do nieodwracalnego pozbawienia innej osoby mienia i uczynienia z niego swojej własności. Wobec tego nie znajduje podstaw identyfikowanie zamiaru przywłaszczenia powierzonego mienia z samym tylko faktem nieuprawnionego postąpienia z nim w inny, niż umówiony z właścicielem sposób, niezależnie od tego, jaką wolą objęty był skutek tak podjętego działania i jaki przyświecał mu cel”.
Przywłaszczenie samochodu w leasingu
W praktyce często pojawia się problem oceny zachowania leasingobiorcy pod kątem popełnienia przestępstwa przywłaszczenia w przypadku leasingu samochodu osobowego lub samochodu ciężarowego. Historia zazwyczaj jest bardzo podobna. Pojawiają się zatory płatnicze, przedsiębiorca nie reguluje na bieżąco rat leasingowych i nie kontaktuje się z firmą leasingową. Leasingodawca wypowiada umowę i żąda zwrotu pojazdu, niemniej leasingobiorca nie chce dobrowolnie zwrócić samochodu, ponieważ w dalszym ciągu wykorzystuje go w działalności celem zarobkowania. Czy jest to karalne przywłaszczenie przedmiotu leasingu? Często jest to tak traktowane przez leasingodawców, co pociąga za sobą złożenie do Prokuratury zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Sprawy nie są jednak nigdy oczywiste i dużo zależy od właściwej oceny nastawienia psychicznego sprawcy do popełnianego czynu zabronionego, czyli zamiaru. W przypadku braku zamiaru, nie będzie można mówić o popełnieniu przestępstwa.
Przywłaszczenie maszyn w leasingu
Podobnie jak w przypadku samochodów, również maszyny budowlane i maszyny rolnicze stanowią popularny przedmiot leasingu. Stan faktyczny, w którym stawiane są zarzuty przywłaszczenia, również jest bardzo podobny. Bardzo ważna jest zatem wnikliwa analiza stanu faktycznego i weryfikacja nastawienia psychicznego sprawy do czynu. Choć brzmieć to może abstrakcyjnie, kwestia zamiaru ustalana jest właśnie na podstawie okoliczności faktycznych zdarzenia.
Odpowiedzialność karna za przywłaszczenie przedmiotu leasingu
Jak wspomniałam powyżej, przywłaszczenie przedmiotu leasingu kwalifikować się będzie jako sprzeniewierzenie z art. 284 § 2 k.k. Przepis ten przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W przypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Biorąc jednak pod uwagę średnią wartość leasingowanych przedmiotów, sytuacja w której przypadek mniejszej wagi będzie miał zastosowanie, będzie należała do rzadkości.
Należy pamiętać, ze sąd wymierza karę przy uwzględnieniu wszystkich instytucji części ogólnej prawa karnego. Oprócz warunkowego zawieszenia postępowania karnego oraz możliwości zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, w grę będzie wchodził także art. 37a k.k., który umożliwia orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny zamiast kary więzienia.
Czynny żal przy przywłaszczeniu przedmiotu leasingu
Przepis art. 295 k.k. przewiduje dwie okoliczności, które mogą wpłynąć na złagodzenie odpowiedzialności karnej za przywłaszczenie przedmiotu leasingu. Zgodnie z jego treścią:
„§ 1. Wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 278, 284–289, 291, 292 lub 294, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo zwrócił pojazd lub rzecz mającą szczególne znaczenie dla kultury w stanie nieuszkodzonym, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 2. Wobec sprawcy przestępstwa wymienionego w § 1, który dobrowolnie naprawił szkodę w znacznej części, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”
Jeżeli chodzi o pierwszą z wymienionych sytuacji, będzie to oczywiście chodziło o zwrot pojazdu, będącego przedmiotem leasingu. Co jednak z przypadkiem, gdy leasingowana była inna rzecz, np. maszyna budowlana lub maszyna rolnicza niebędąca „pojazdem”? Trudno uznać, aby była to rzecz mająca szczególne znaczenie dla kultury. Biorąc jednak pod uwagę to, że czynny żal może polegać na dobrowolnym naprawieniu szkody, wydaje się, że zwrot maszyny będzie można zakwalifikować do tej kategorii. Taki zwrot nie jest bowiem niczym innym jak restytucją naturalną.
Samo naprawienie szkody może polegać także na zapłacie równowartości przywłaszczonego mienia, która oceniana jest na moment popełnienia przestępstwa. Ponieważ przedmiotem czynności sprawczej jest przedmiot leasingu, jako szkodę nie można przy tym uznawać sumy niezapłaconych rat leasingowych. W tym ostatnim wypadku rozróżnić należy przypadki, gdy szkodę naprawiono w całości. Wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Jeżeli natomiast szkoda została naprawione w znacznej części, pozostaje możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary. Naprawienie szkody jedynie w niewielkiej części nie będzie dawało sposobności do skorzystania z instytucji czynnego żalu.
Adwokat Prawo Karne Gospodarcze – Pomoc
Przywłaszczenie przedmiotu leasingu jest częstym przedmiotem postępowań, z którymi spotykam się w praktyce. W kontekście tym odsyłam Państwa także do wpisów: Fikcyjny leasing, czyli oszustwo czy Leasing na osobę trzecią. Zdaję sobie sprawę, że firmy leasingowe często niejako automatycznie składają zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa – bez należytej analizy sytuacji. Taką sprawę należy oczywiście prawidłowo wyjaśnić przed Prokuratorem. Pomoc adwokata może być tutaj nieodzowna. Pomoże on sformułować odpowiednie wnioski oraz będzie reprezentował interesy swojego Klienta.
Z przestępstwami przeciwko mieniu nierzadko spotykam się w praktyce – zapraszam do zapoznania się z ofertą: Przywłaszczenie mienia.
Orzecznictwo i praktyka
Poniżej przedstawiam kilka istotnych poglądów orzecznictwa, które można wykorzystać w praktyce:
- Przywłaszczenie przedmiotu leasingu należącego do firmy leasingowej – wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21 listopada 2019 r., sygn. akt: II AKa 298/19
„Umowa leasingowa ma charakter wyłącznie obligacyjny i nie daje leasingodawcy żadnych praw o charakterze rzeczowym. Jego prawo do posiadania rzeczy i korzystanie z niej wynika wyłącznie ze zobowiązania wynikłego z umowy stron. W konsekwencji, po rozwiązaniu umowy, oskarżony nie ma już podstawy do posiadania rzeczy i jej używania. Fakt, że odmawia właścicielowi wydania rzeczy, kiedy ten tego się domaga i dalej z rzeczy korzysta, powoduje, że uzurpuje sobie prawo do tej rzeczy oraz zachowuje się tak jak jej właściciel. Włącza ją do swojego majątku, rugując właściciela z jego własności.”
- Brak zwrotu przedmiotu leasingu a przywłaszczenie – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 października 2018 r., sygn. akt: II AKa 170/18 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 czerwca 2016 r., sygn. akt: II AKa 145/16
„Odmowa wydania rzeczy użytkowanych na podstawie umów leasingu nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia dokonania przywłaszczenia tych rzeczy, ponieważ samo bezprawne zatrzymanie, władanie czy korzystanie z cudzej rzeczy nie wypełnia jeszcze znamion przywłaszczenia. O zrealizowaniu znamion przywłaszczenia nie może stanowić również fakt niewywiązania się leasingobiorcy z postanowień zawartej umowy leasingu, skutkujący wypowiedzeniem takiej umowy. Dla przyjęcia realizacji znamion przywłaszczenia konieczne jest bowiem wykazanie, że oprócz obiektywnego rozporządzenia cudzą rzeczą przez sprawcę, jego działaniu towarzyszył tzw. animus rem sibi habendi, tj. zamiar zatrzymania rzeczy dla siebie albo dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu.”
- Szkoda jako warunek przywłaszczenia – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2017 r., sygn. akt: III KK 198/17
„Warunkiem przypisania sprawcy odpowiedzialności karnej za występek sprzeniewierzenia rzeczy ruchomej jest to, by szkoda w majątku właściciela wynikająca z zachowania sprawcy, w jego zamierzeniu miała nieodwracalny charakter. Widocznym przejawem takiego nastawienia sprawcy może być sprzedaż lub darowanie rzeczy innej osobie, przerobienie rzeczy, zaprzeczenie jej posiadania, jak też zerwanie przez osobę posiadającą rzecz kontaktu z jej właścicielem i uniemożliwienie mu bądź znaczne utrudnienie nawiązania kontaktu (np. zmiana miejsca pobytu bez podania adresu). Nie jest też wykluczone uznanie, że sprawca działał z zamiarem przywłaszczenia rzeczy w sytuacji, gdy odmawia zwrócenia maszyny wydanej mu w ramach leasingu, jak i zapłacenia za nią, wszakże i w takim wypadku należy mieć na uwadze wszystkie okoliczności towarzyszące zachowaniu się sprawcy.”
- Postępowanie z przedmiotem leasingu jak właściciel – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 lutego 2016 r., sygn. akt: II AKa 546/15
„Nie jest jednym ze znamion przestępstwa z art. 284 § 2 KK definitywne włączenie mienia do majątku sprawcy i tym samym zwiększenia majątku sprawcy o wartość przedmiotowej rzeczy, gdyż w pewnych sytuacjach przy przywłaszczeniu nie dochodzi do powiększenia stanu majątkowego sprawcy poprzez włączenie do niego przywłaszczonej rzeczy. Ma to miejsce np. w wypadku zniszczenia rzeczy, darowania jej innej osobie lub w inny sposób wyzbycia się jej. Konstytutywne znaczenie dla przywłaszczenia ma pierwsza czynność dokonana przez sprawcę, w której przejawia się jego stosunek do rzeczy, wyrażający się w postępowaniu z tą rzeczą jak właściciel. Oskarżeni bezprawnie zatrzymując powierzone im przedmioty leasingu, utrudniając czynności windykatorom, negując posiadanie przedmiotów stanowiących własność leasingodawcy, utrudniając dostęp do maszyn i urządzeń, a następnie fałszywie twierdząc, że nie posiadają przedmiotów stanowiących własność podmiotu pokrzywdzonego uzewnętrznili cel swojego działania jakim była wola zerwania więzi łączącej właściciela z przedmiotowymi maszynami i włączenia go do swojego majątku. Tym samym zamanifestowali swój zamiar ich przywłaszczenia. O zamiarze przywłaszczenia może świadczyć zarówno odmowa zwrotu cudzej rzeczy, jak i zaprzeczenie jej posiadania, sprzedaż, czy też darowanie innej osobie, w których to zachowaniach przejawia się zamiar zatrzymania rzeczy na własność.”
- Podnajem a przywłaszczenie przedmiotu leasingu – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 grudnia 2015 r., sygn. akt: II AKa 310/15
„Jako przywłaszczenie mienia nie może być traktowane oddanie przedmiotów leasingu w podnajem, nawet gdy zakaz taki wynika z umowy, jeśli nie towarzyszy temu zamiar tzw. animus rem sibi habendi. Postąpienie w taki sposób, przy jednoczesnym wywiązywaniu się z innych postanowień umownych, w tym przede wszystkim płacenie rat leasingowych, nie daje podstaw do przyjęcia, iż doszło do wyczerpania znamion występku z art. 284 § 2 KK.”
- Wartość przedmiotu leasingu w momencie przywłaszczenia – wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 czerwca 2013 r.
„Choć rzeczy stanowiące własność pokrzywdzonego zostały oskarżonemu powierzone w wyniku zawarcia przez strony umów leasingu, które zanim zostały wypowiedziane, obowiązywały, co bezsprzecznie musi prowadzić do wniosku, że część rat była uiszczana, gdyż wypowiedzenie umów nastąpiło nie od razu, to przedmiotem czynności sprawczych przy popełnieniu czynu z art. 284 § 2 KK jest powierzona sprawcy cudza rzecz ruchoma, której wartość, jako przedmiotu przywłaszczenia, jest równa wartości rynkowej rzeczy w dacie popełnienia czynu, a nie może być ustalana poprzez arytmetyczne działania polegające na odjęciu od niej sumy spłaconych przez sprawcę rat leasingowych. To, że oskarżonemu pozostała do spłaty część rat, co wiązałoby się – w wypadku wywiązania się przez oskarżonego z warunków umowy – z przybliżeniem momentu przejęcia przedmiotów leasingu na własność, nie może prowadzić do wniosku, że spłaty te w ocenie obiektywnej zmniejszają wartość rzeczy o kwotę spłaconych rat.”
- Niezwłoczny zwrot przedmiotu leasingu a przywłaszczenie – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 maja 2013 r., sygn. akt: II AKa 124/13
„Niewątpliwie oskarżony naruszył warunki umowy leasingu nie zwracając niezwłocznie po wypowiedzeniu tychże umów maszyn, co uzasadniało rozstrzygnięcie sporu na płaszczyźnie cywilno-prawnej, jednak nie sposób niewątpliwie mówić tu o zamiarze ich przywłaszczenia w rozumieniu normy wyrażonej w przepisie art. 284 § 2 KK. Warunkiem przypisania sprawcy odpowiedzialności karnej za występek przywłaszczenia, czy też jego kwalifikowanej formy, jaką jest sprzeniewierzenie rzeczy ruchomej jest to, by szkoda wynikająca z zachowania sprawcy powstała w majątku właściciela, w zamierzeniu przywłaszczającego miała nieodwracalny charakter. Przy założeniu, że oskarżony nie ukrywał w okresie objętym zarzutem urządzeń w postaci centrum obróbczego i sprężarki śrubowej Tasman, był w ich posiadaniu i korzystał z nich w jednym miejscu, znanym pokrzywdzonemu, w prowadzonej działalności gospodarczej, dążąc w legalny sposób do nabycia ich własności, co umożliwiło zabezpieczenie tych rzeczy, brak jest podstaw do uznania, że swoim działaniem zmierzał do powstania w mieniu finansującego szkody nieodwracalnym charakterze, co trafnie uznane zostało jako sprzeciwiające się przypisaniu odpowiedzialności z art. 284 § 2 KK.”
- Wezwanie do zwrotu przedmiotu leasingu a przywłaszczenie – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 stycznia 2013 r., sygn. akt: II AKa 446/12
„Jakkolwiek zgodzić się trzeba co do tego, że odmowa zwrotu cudzej rzeczy może dowodzić zamiaru przywłaszczenia, to jednak ocena, czy doszło do przywłaszczenia takiej rzeczy musi być dokonywana każdorazowo na tle nieschematycznych okoliczności każdej sprawy. Prawidłowość rozwiązania umowy leasingu w trybie natychmiastowym warunkuje możliwość domagania się przez leasingodawcę zwrotu przedmiotu leasingu, a to jest istotne dla oceny wystąpienia po stronie oskarżonego – leasingobiorcy zamiaru przywłaszczenia (art. 284 § 2 KK). Nie sposób przyjąć, że do przywłaszczenia przedmiotu leasingu doszło w dniu otrzymania przez leasingobiorcę zawiadomienia o rozwiązaniu umowy leasingu w trybie natychmiastowym i wezwania go do zwrotu przedmiotu leasingu, tylko na podstawie stwierdzenia samego faktu, że w tym dniu leasingobiorca nie zwrócił tego przedmiotu.”
- Wydzierżawienie przedmiotu leasingu a przywłaszczenie – wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 lutego 2012 r., sygn. akt: II AKa 30/12
„Fakt wydzierżawienia przedmiotu leasingu, dokonany nawet wbrew woli leasingodawcy, nie dowodzi jeszcze sam przez się zamiaru jego przywłaszczenia.”
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
