Wyłudzenie kredytu lub pożyczki jest powszechnym problemem. Oszustwo generalnie należy do najczęściej popełnianych przestępstw w kraju, a w wielu przypadkach sprowadza się ono właśnie do wyłudzenia określonej sumy pieniężnej w ramach umowy kredytu lub pożyczki.
Spis treści
W niniejszym wpisie postaram się pokrótce przybliżyć tematykę tzw. wyłudzenia kredytu lub pożyczki, jak potocznie nazywa się oszustwa w tym zakresie. Tematyka ta poruszona zostanie rzecz jasna z perspektywy prawa karnego, które stara się reagować na sytuacje, gdy ktoś chce doprowadzić do sytuacji otrzymania kredytu lub pożyczki w sposób nieuczciwy.
Czym jest pożyczka?
Pożyczka jest umową nazwaną. Jej regulację możemy znaleźć w Kodeksie cywilnym, a dokładnie w art. 720 i n. k.c. Zgodnie ze wskazanym artykułem:
„§ 1. Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
§ 2. Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej.”
Umowa pożyczki jest podstawową i najprostszą czynnością mającą charakter kredytowy. Jej gospodarczy sens polega na tym, że jedna ze stron umowy uzyskuje czasową możliwość korzystania z wartości majątkowych pożyczkodawcy. Warunki, na jakich pożyczka jest udzielana, a w szczególności termin zwrotu i odpłatność za udostępnienie kapitału, są przy tym indywidualnie uzgadniane pomiędzy stronami.
Warto pamiętać, że zawarcie umowy pożyczki jest opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych (tzw. PCC). Aktualnie stawka tego podatku wynosi 0,5 %. Obowiązuje ona od 1 stycznia 2019 r. i zastąpiła poprzednią stawkę w wysokości 2%. Z uwagi na opodatkowanie pożyczki, strony często próbują dokonać „optymalizacji podatkowej” i w celu ominięcia obowiązku podatkowego nazywają umowę w inny sposób niż pożyczka. Nazwa nie ma jednak znaczenia i jeżeli umowa spełnia cechy umowy pożyczki z kodeksu cywilnego, należy ją kwalifikować właśnie jako pożyczkę. Oznacza to, że od obowiązku podatkowego nie ucieknie się w ten sposób.
Czym jest kredyt?
Umowa kredytu jest ściśle powiązana z bankiem lub podobnymi instytucjami. Została ona określona w art. 69 ust. 1 prawa bankowego, zgodnie z którym: Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Potocznie zwykło się wskazywać, iż kredyt tym różni się od pożyczki, że jest on udzielany na określony cel, podczas gdy pożyczka może być wydatkowana dowolnie. W praktyce granica pomiędzy tymi umowami coraz bardziej się zaciera, co jest związane chociażby z pojawianiem się nowych pojęć jak np. kredyt konsumencki, pod którym w zależności od sytuacji możemy rozumieć także zwykłą pożyczkę.
Z perspektywy niniejszego tekstu najistotniej jest jednak to, że znamiona oszustwa zrealizowane zostaną w każdym przypadku, gdy sprawca dąży do otrzymania środków pieniężnych w ramach pożyczki lub kredytu, których normalnie – bez podjęcia się przestępczych zachowań – mógłby w ogóle nie otrzymać bądź otrzymać je na innych, gorszych warunkach. To, czy w danym przypadku jest to wyłudzenie kredytu czy pożyczki, jest zasadniczo bez znaczenia. Istotne jest natomiast pytanie, kiedy mówimy o wyłudzeniu kredytu lub pożyczki?
Oszustwo kredytowe z art. 297 k.k.
Wyłudzenie kredytu w pierwszej kolejności należy rozważyć z perspektywy znamiona przestępstwa tzw. oszustwa kredytowego z art. 297 k.k. Pomimo swojej potocznej nazwy („oszustwo kredytowe”), przestępstwo to można popełnić także starając się o pożyczkę. Zgodnie ze wskazanym przepisem:
„§ 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.”
Znamiona oszustwa kredytowego
Przestępstwo z art. 297 k.k. ma charakter formalny. Do jego popełnienia nie jest potrzebny żaden skutek w postaci rzeczywistego przekazania pieniędzy kredytobiorcy lub pożyczkobiorcy. Wyłudzenie kredytu (pożyczki) jest czynem karalnym na samym niejako przedpolu. Odpowiedzialność karna grozi bowiem za samo przedłożenie nierzetelnych dokumentów lub pisemnych oświadczeń, które skłonić mają podmiot dysponujący kapitałem do udzielenia kredytu lub pożyczki. Więcej na temat znamion przestępstwa z art. 297 k.k. znajdą Państwo w odrębnym wpisie: OSZUSTWO FINANSOWE (KREDYTOWE) – art. 297 k.k..
Czynem karalnym jest jednocześnie zachowanie, polegające na zaniechaniu poinformowania właściwego podmiotu o okolicznościach istotnych z perspektywy udzielonego finansowania. Oczywiście, aby doszło do popełnienia przestępstwa w ten sposób, w pierwszej kolejności należy wykazać, że taki obowiązek istniał. Jedną z podstaw prawnych, z których można taki obowiązek wyprowadzić, jest art. 74 Prawa bankowego, zgodnie z którym: w czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca jest obowiązany przedstawić – na żądanie banku – informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.
Oszustwo z art. 286 k.k.
Znamiona oszustwa w „klasycznej” postaci uregulowane są w art. 286 k.k. Zgodnie z tym przepisem:
„§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”
Najważniejsza różnica w stosunku do oszustwa kredytowego jest następująca: aby można było mówić o popełnieniu oszustwa z art. 286 k.k. musi dojść do przesunięcia majątkowego, polegającego na przekazaniu określonych pieniędzy pożyczko- lub kredytobiorcy. Znamieniem oszustwa „zwykłego” jest bowiem niekorzystne rozporządzenie mieniem. Odsyłam tutaj Państwa również do wpisu: ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA OSZUSTWO (art. 286 k.k.). Wyłudzenie kredytu (pożyczki) aktualizować będzie odpowiedzialność karną z art. 286 k.k. wtedy, gdy środki pieniężne zostaną wypłacone.
Zbieg oszustwa kredytowego i zwykłego
W zależności od stanu faktycznego sprawy, wyłudzenie kredytu lub pożyczki różnie można zatem kwalifikować. Nie jest zarazem wykluczana kumulatywna kwalifikacja zachowania sprawcy z obu przytoczonych przepisów karnych. Taki przypadek często będzie miał z resztą miejsce. Otóż jeżeli sprawca przedłoży nierzetelne dokumenty w banku, czym wprowadzi instytucję w błąd co do swojej sytuacji majątkowej, i doprowadzi do wydania pozytywnej decyzji kredytowej oraz wypłaty środków pieniężnych, popełni zarówno oszustwo kredytowe z art. 297 k.k., jak i oszustwo zwykłe z art. 286 k.k.
W przypadku, gdy do wypłaty pożyczki nie dojdzie, będzie można mu postawić jedynie zarzut z art. 297 k.k., z zastrzeżeniem że sprawcy grozić może jednocześnie odpowiedzialność za usiłowanie oszustwa z art. 286 k.k. W końcu jeżeli sprawca wprowadzi błąd inny podmiot niż określony w art. 297 k.k. i otrzyma pożyczkę, której nie dostałby bez wprowadzania w błąd osoby trzeciej, wówczas zasadny będzie wyłącznie zarzut oszustwa z art. 286 k.k.
Wyłudzenie pożyczki prywatnej
W pracy adwokata często spotykam się z pytaniem, czy wyłudzenie pożyczki od osoby prywatnej również jest czynem karalnym? Oczywiście, że tak. Z perspektywy oszustwa z art. 286 k.k. nie ma znaczenia to, czy pożyczka jest prywatna czy też udzielana przez instytucję finansową. Różnica leży natomiast w odpowiedzialności na podstawie art. 297 k.k. Z uwagi na fakt, że w przypadku pożyczki prywatnej nie mamy do czynienia z żadnym z podmiotów wymienionych w tym przepisie, nie będzie można mówić o popełnieniu oszustwa kredytowego. Oczywiście, jak wcześniej wspomniałam, nie ma to znaczenia z perspektywy doprowadzenie drugiej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem i w grę wchodzić będzie odpowiedzialność karna z art. 286 k.k.
Wyłudzenie kredytu lub pożyczki – jaka kara?
Kara za wyłudzenie kredytu lub pożyczki zależność będzie od ostatecznej kwalifikacji prawnej zachowania sprawcy. W przypadku oszustwa z art. 286 k.k. podstawowe zagrożenie karą wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności. W przypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Warto podkreślić, że jeżeli oszustwo zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej, wówczas ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
W przypadku natomiast oszustwa finansowego, przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W tym jednak wypadku ustawodawca przewidział specjalną klauzulę niekaralności – jeżeli bowiem sprawca dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu pożyczki lub kredytu albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego, nie będzie on podlegał karze. Poprzez zaspokojenie roszczenia pokrzywdzonego należy rozumieć po prostu zwrot przekazanej pożyczki lub kredytu.
Co w przypadku kumulatywnej kwalifikacji z art. 286 k.k. oraz 297 k.k.? Sprawcy wymierzona zostanie jedna kara na podstawie przepisu surowszego. Granice wymiaru kary za wyłudzenie kredytu lub pożyczki wyznaczać zatem będzie przepis art. 286 k.k.
Zawiasy za wyłudzenie kredytu
Czy możliwe są zawiasy za wyłudzenie kredytu? Tzw. zawiasy nie są zasadniczo wykluczone ani w przypadku czynu z art. 286 k.k., ani art. 297 k.k. Przesłanki warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności oderwane są bowiem od samego ustawowego zagrożenia karnego.
Zgodnie z art. 69 § 1-2 k.k.:
“§ 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.”
Zawiasy za wyłudzenia kredytu (jak i za inne przestępstwa) zależą zatem przede wszystkim od wymiaru kary pozbawienia wolności i dotychczasowej postawy oskarżonego.
Pokrzywdzony i wniosek o naprawienie szkody
Omawiane przestępstwa mają charakter finansowy w tym znaczeniu, że dotyczą mienia. Nie mają one związku z takimi dobrami jak życie czy zdrowie. Oczywiście dla pokrzywdzonego najczęściej największą wartością będzie odzyskanie należnych środków pieniężnych, które utracił na skutek wyłudzenia. W tym kontekście niezwykle istotne jest, aby złożyć stosowny wniosek o orzeczenie przez sąd obowiązku naprawienia szkody przez sprawcę. Wniosek taki musi zostać złożony w odpowiednim czasie i w odpowiedniej formie. Jeżeli sąd uzna oskarżonego o wyłudzenie kredytu lub pożyczki za winnego popełnionego czynu, wówczas orzekając obowiązek naprawienia szkody zasądzi na rzecz pokrzywdzonego określoną sumę pieniężną.
Adwokat Prawo Karne Gospodarcze – Pomoc
W swojej pracy jako adwokat bardzo często zajmuję się sprawami związanymi z wyłudzeniem kredytu lub pożyczki. Nie zawsze są to sprawy proste i oczywiste, a ochrona interesów Klienta nieraz wymaga wyjaśnienia organom ścigania niestandardowych instytucji prawa gospodarczego. Z pewnością nie można każdego braku zwrotu pożyczki utożsamiać z oszustwem, a każdy przypadek wymaga wszechstronne analizy.
Ze sprawami przeciwko mieniu nad wyraz często spotykam się w swej praktyce adwokackiej – zapraszam do zaznajomienia się z ofertą: Oszustwo.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
