Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją wekslową wcale nie jest rzadkim przypadkiem w obrocie gospodarczym. Weksel stanowi bardzo często zabezpieczenie roszczeń wynikających z umowy. Jest to stosunkowe proste zabezpieczenie, bardzo ułatwiające dochodzenie roszczeń, a jednocześnie bezpłatne. Z uwagi na fakt, że na wstępie nie wiadomo, jaką wysokość będzie miało roszczenie, weksle in blanco cieszą się dużą popularnością. Mogą być one wypełniane przez remitenta, czyli osobę na rzecz której weksel został wystawiony, na konkretną kwotę. To stanowi rzecz jasna zagrożenie dla samego wystawcy weksla. Z tego też powodu obok wystawianego weksla in blanco zwykło się podpisywać deklarację wekslowa, która określa zasady wypełnienia weksla. Co jednak w sytuacji, gdy remitent wypełnia weksel in blanco niezgodnie z deklaracją i wolą wystawcy? O tym będzie niniejszy wpis.
Spis treści
Weksel in blanco – zalety
Tytułem wstępu, ułatwienie związane z dochodzeniem roszczeń na podstawie weksla polega po pierwsze na tym, że pozew z weksla może opierać się jedynie na fakcie niewykupienia weksla. Po drugie, sprawa może zostać skierowana do postępowania nakazowego, w którym pobierana jest tylko ¼ normalnej opłaty od pozwu. Po trzecie, nakaz zapłaty wydany z postępowaniu nakazowym z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Ponadto nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia.
Deklaracja wekslowa
Przepisy prawa nie precyzują, co powinno być zawarte w deklaracji wekslowej ani jak powinna ona zostać skonstruowana. Jej celem jest zabezpieczenie tego, aby wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją nie miało miejsca. Taka deklaracji przybiera najczęściej formę dodatkowego porozumienia spisywanego pomiędzy stronami. Nie ma jednak przeszkód, aby postanowienia dotyczące wypełnienia weksla in blanco zostały zawarte w samej umowie, którą weksel ma zabezpieczać.
Co więcej, do pomyślenia jest również sytuacja, gdy zasady wypełnienia weksla są ustalane ustnie albo poprzez czynności dorozumiane. W tym jednak wypadku powstać niemniej mogą problemy dowodowego w przyszłości. Taka sytuacja może mieć przykładowo miejsce wtedy, gdy weksel in blanco wręczany jest drugiej strony bez jakichkolwiek spisanych oświadczeń. Sąd rozpatrując sprawę musi wówczas na podstawie wszystkich okoliczności sprawy rozstrzygnąć, jaki był zakres upoważnienia do uzupełnienia weksla.
Deklaracja wekslowa zabezpiecza przede wszystkim interes wystawcy weksla, a wiec w jego interesie jest to, aby była ona w formie pisemnej, dokładnie określając procedurę wypełniania weksla. W szczególności należy zadbać o to, aby wystawca został poinformowany o fakcie wypełnienia weksla i dacie jego płatności z odpowiednim wyprzedzeniem celem przygotowania do jego wykup.
Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją – przestępstwo
Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją może rodzić odpowiedzialność karną. Przytoczyć w tym miejscu należy treść art. 270 § 1-3 k.k. Otóż:
§ 1. Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa.
§ 2a. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Z perspektywy odpowiedzialności za wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją kluczowe znaczenie ma art. 270 § 2 k.k., statuujący odrębny typ przestępstwa polegającego na umyślnym wypełnieniu blankietu, opatrzonego cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo na użyciu takiego dokumentu. Pod pojęciem blankietu możemy rozumieć właśnie weksel. Wskazany przepis nie precyzuje na czym polegać ma niezgodność z wolą wystawcy, a więc należy uznać, że każde odstępstwo od zasad określonych w deklaracji wekslowej będzie realizowało znamiona wskazanego przestępstwa. Regulacja ta bardzo mocno chroni interes dłużnika wekslowa, gdyż ma za zadanie zapewnić, że nie dojdzie do jego wypełnienia sprzecznie z jego wolą.
Kto ponosi odpowiedzialność za wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją?
Warto zauważyć, że zarzut niewłaściwego wypełnienia weksla z art. 270 § 2 k.k. może być adresowany nie tylko do remitenta, ale także każdej innej osoby, która dopuściła się czynu. Przepis nie zawęża zakresu kryminalizacji do określonej kategorii podmiotów, a więc należy przyjąć, że ma ono charakter powszechny. W konsekwencji, sprawca nie musi pozostawać z wystawcą weksla w jakimkolwiek stosunku cywilnoprawnym. Co więcej, zakres zastosowania art. 270 § 2 k.k. obejmuje zarówno uzupełnienie weksla sprzecznie z upoważnieniem wystawcy, jak również jego uzupełnienie pomimo braku takiego upoważnienie w ogóle.
Czynność sprawcza z art. 270 § 2 k.k.
Przestępstwo z art. 270 § 2 k.k. ma charakter wieloodmianowy. Oznacza to, że odpowiedzialność karna za wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją nie wymaga tego, aby sprawca zarówno wypełnił weksel, a następnie się nim posłużył. Wystarczające jest samo wypełnienie bądź samo użycie dokumentu wypełnionego niezgodnie z wolą wystawcy. Nie jest konieczne, aby sprawca wykonał obie te czynności.
Warto odnotować, że czynność „wypełnienia weksla” ma charakter materialny (skutkowy), a skutek polega na nadaniu wekslowi in blanco cech dokumentu wypełnionego, jeżeli takie wypełnienie jest niekorzystne dla wystawcy. Skutkiem nie jest natomiast wyrządzenie szkody i wcale nie musi ona wystąpić, aby mówić o popełnieniu przestępstwa. Przykładowo, zgodnie z postanowieniem z dnia 9 lipca 2014 r. sygn. akt: II KK 152/14:
„Dobrem chronionym w przypadku przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270 § 2 KK ) jest pewność obrotu prawnego, opierająca się na zaufaniu do dokumentu, natomiast wypełnienie blankietu oczywiście musi działać na szkodę wystawcy, jednakże, zgodnie z powszechnie akceptowanym zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie poglądem, nie jest wymagane rzeczywiste wystąpienie szkody, a wystarczy jedynie sama możliwość jej wystąpienia.”
Czynności polegająca na użyciu weksla in blanco wypełnionego niezgodnie z deklaracją wekslową jest z kolei przestępstwa formalnym (bezskutkowym). Nie jest w tym wypadku konieczne aby posłużenie się takim dokumentem było sprzeczne z interesem wystawcy. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt: V KK 418/13:
„Znamieniem występku polegającego na użyciu blankietu jest możliwość wyrządzenia szkody konkretnemu podmiotowi (osobie fizycznej lub prawnej czy podmiotowi wymienionemu w art. 49 § 2 KPK), a tym samym, wobec braku ogniw pośrednich pomiędzy działaniem sprawcy a zagrożeniem dla dóbr prawnych (ze sfery majątkowej) indywidualnego podmiotu, może on zostać uznany za pokrzywdzonego.
Sam fakt skierowania przestępstwa przeciwko dobru ogólnemu nie wyłącza uznania za pokrzywdzoną osoby fizycznej, gdy jednocześnie z dobrem ogólnym również jej dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone. Na gruncie wykładni art. 270 § 2 KK podkreśla się, że czyn polegający na umyślnym posłużeniu się sfałszowanym dokumentem może rodzić relacje pokrzywdzenia w rozumieniu art. 49 § 1 i 2 KPK pod warunkiem, że bezpośrednio narusza on indywidualne dobro konkretnej osoby fizycznej lub prawnej bądź instytucji określonej w art. 49 § 2 KPK lub takiemu dobru bezpośrednio zagraża.”
Osoby zainteresowane odsyłam w tym miejscu do całego uzasadnienia wskazanego orzeczenia.
Co grozi za wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją?
Kodek karny za wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją przewiduje zagrożenie w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W przypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. To, czy w danym przypadku mamy do czynienia z przypadkiem mniejszej wagi, będzie zależało od okoliczności danej sprawy. Pod uwagę będą brane po uwagę takie okoliczności jak istotność naruszenia postanowień deklaracji wekslowej czy też np. różnice w kwocie, na jaką weksel mógł zostać wystawiony a na jaką ostatecznie wystawiony został. Co ciekawe, karalne jest również samo przygotowanie do wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z wolą wystawcy.
Godzi się zaznaczyć, że z uwagi na maksymalne zagrożenie nawet w typie podstawowym (5 lat pozbawienia wolności), w sprawach o wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją możliwe jest skorzystanie z instytucji warunkowego umorzenia postępowania. Jest to atrakcyjna instytucja prawa karnego materialnego, która przesuwa w czasie merytoryczne orzekanie o odpowiedzialności karnej, a w razie pozytywnego upływu okresu próby – zaniechaniem ukarania sprawcy w ogóle.
Adwokat Prawo Karne – pomoc prawna
Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z deklaracją powinno się spotkać z adekwatną reakcją ze strony wystawcy. Zabezpieczenie interesów na gruncie postępowania karnego może mieć niebagatelne znaczenie z perspektywy późniejszego procesu cywilnego, związanego z powództwem na podstawie weksla. Pozostawienie sprawy „samej sobie” może narazić Państwa w rezultacie na dotkliwe konsekwencje finansowe.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
