W kodeksie karnym skarbowym istnieje instytucja, która umożliwia sprawcy przestępstwa bądź wykroczenia skarbowego uniknięcie kary. Jest nią czynny żal. Czynny żal do US (Urzędu Skarbowego) sprowadza się do zawiadomienia przez sprawcę o popełnieniu czynu zabronionego organów ścigania i ujawnienia istotnych okoliczności jego popełnienia (m.in. współsprawców). Wówczas sprawca nie podlega karze.
Spis treści
Regulacja czynnego żalu ma związek z oportunistycznym działaniem organów państwowych. Ustawodawca wychodzi z założenia, że w przypadku przestępstw skarbowych więcej pożytku przyniesie samodenuncjacja i przywrócenie stanu zgodnego z prawem niż kara. Związane jest to także z faktem, że kompensacja zła wyrządzonego popełnionym przestępstwem jest dosyć prosta – najczęściej będzie to zapłata podatku. Bardzo często popełnienie danego czynu zabronionego może być zresztą spowodowane brakiem wiedzy o danej regulacji prawnopodatkowej, zawiłością systemu czy też zwykłym ludzkim przeoczeniem. Uiszczenie uszczuplonej należności publicznoprawnej eliminuje już potrzebę ukarania. Instytucja czynnego żalu umożliwia zatem obywatelowi samodzielne naprawienie swojego błędu.
Czynny żal do US: skutki prawne
Złożenie czynnego żalu ma ten skutek, że wyłącza karalność danego zachowania z uwagi na tzw. „okoliczności postdeliktualne”. Jakkolwiek przestępstwo bądź wykroczenie zostało popełnione, to sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej z uwagi na swoje następcze działanie. Co istotne, skuteczne złożenie czynnego żalu oznacza, że przeciwko sprawcy nie będzie toczyło się postępowanie karne. Nie zostanie on także wpisany do Krajowego Rejestru Karnego. W praktyce będzie on zatem traktowany tak, jak gdyby nie popełnił czynu zabronionego.
Warunku skorzystania z instytucji czynnego żalu
Jakie są warunki skorzystanie z instytucji czynnego żalu? Przede wszystkim – zapłata w terminie wyznaczonym przez organ postępowania przygotowawczego uszczuplonej należności publicznoprawnej. W praktyce zwykło się przyjmować, iż chodzi tutaj o całą należność wraz z odsetkami. Z uwagi na brzmienie art. 16 § 2 Kodeksu karnego skarbowego, stwierdzić trzeba, że zapłaty nie musi dokonać sam sprawca. W warunkach art. 9 § 3 Kodeksu karnego skarbowego może to być także podmiot zobowiązany do uiszczenia należności, w imieniu którego działa sprawca.
Jeżeli dane karalne zachowanie nie polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej, a zgodnie z regulacją karnoprocesową konieczne będzie orzeczenie przepadku przedmiotów, warunkiem skorzystanie z czynnego żalu jest złożenia tych przedmiotów. Gdyby to nie było z kolei możliwe, sprawca będzie musiał uiścić ich równowartość pieniężną. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy chodzi o przedmioty, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione, np. narkotyki.
Zastrzec w tym miejscu trzeba, że organ przyjmujący zawiadomienie od sprawy powinien go pouczyć o tym, gdzie i w jakiej wysokości wpłacić uszczuploną należność. Odnosi się to odpowiednio do przepadku bądź zapłaty równowartość przedmiotów podlegających przepadkowi.
Kiedy skorzystanie z instytucji czynnego żalu nie będzie możliwe?
Kodeks karny skarbowy wprowadza podmiotowe ograniczenia w zakresie czynnego żalu. Otóż z instytucji tej nie mogą skorzystać następujące kategorie osób:
- osoby, które kierowały wykonaniem czynu zabronionego, który został ujawniony;
- osoby, które poleciły wykonanie czynu zabronionego innej osobie wykorzystując przy tym jej uzależnienie od siebie;
- osoby, które zorganizowały grupę lub związek, którego celem było popełnienie przestępstwa skarbowego albo które kierowały taką grupą lub związkiem. Wskazany wyjątek nie stosuje się, gdy zawiadomienie jest składane przez wszystkich członków danej grupy lub związku jednocześnie;
- osoby, które podżegały (nakłaniały) do popełnienia czynu zabronionego inną osobę po to, aby zostało przeciwko niej skierowane postępowanie.
Jak skutecznie złożyć czynny żal?
Czynny żal do US musi być złożony albo na piśmie albo ustnie do protokołu. Taka forma jest konieczna, aby jednoznacznie móc przesądzić kiedy dane zawiadomienie zostało złożone. Ma to niebagatelne znaczenie z tego powodu, że będzie ono bezskuteczne, jeżeli zostanie złożone już po tym, jak organ ścigania miał wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu czynu zabronionego. Jeśli organ postępowania dysponuje już dokumentem, z którego dostatecznie wyraźnie wynika fakt popełnienia czynu zabronionego, czynny żal będzie bezskuteczny.
Zawiadomienie nie wywoła także pożądanego skutki, gdy zawiadomienie zostało złożone po rozpoczęciu czynności służbowej przez organ ścigania. Mowa tu przede wszystkim o przeszukaniu, czynność sprawdzającej lub kontroli. Jeżeli jednak podjęta czynność służbowa nie dostarczy podstaw do wszczęcia postępowania w przedmiocie danego czynu, złożone zawiadomienie będzie należało uznać za skuteczne.
Zawiadomienie może być złożone przed każdym organem, który jest powołany do ścigania przestępstw (wykroczeń) karnoskarbowych. Nie musi być to organ właściwy w danej sprawie. Należy pamiętać, że zawiadomienie powinno być podpisane osobiście przez zawiadamiającego. Nie może być zatem anonimem. Istnieje przy tym rozbieżność co do tego, czy czynny żal może być podpisany przez pełnomocnika, np. adwokata. Z ostrożność zaleca się zatem podpisanie dokumentu osobiście. Pełnomocnik może rzecz jasna pomóc przy sporządzeniu przedmiotowego zawiadomienia, jak również przekazać go organom ścigania. Sam podpis powinien jednak należeć do sprawcy.
Podsumowanie
Czynny żal do US jest z pewnością instytucją wartą rozważanie przez sprawcę przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Pozwala na skuteczne uniknięcie odpowiedzialności karnej poprzez przywrócenie stanu zgodności z prawem. Kiedy należałoby z niej zrezygnować? Zwłaszcza wtedy, gdy mamy świadomość, iż organy ściągania podjęły już pewne czynności kontrolne. Jeżeli bowiem organ dysponuje udokumentowanymi wiadomościami o popełnieniu danego czynu, wyjawienie wszystkich szczegółów popełnienia przestępstwa (wykroczenia) może być jednak niekorzystne dla sprawcy. Porada adwokata w sprawach karnych wydaje się zatem nieodzowna.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
