Kara za nielegalne składowanie odpadów

Nielegalne składowanie odpadów jest coraz poważniejszym problemem. W przeciągu ostatnich lat ujawniono znaczną ilość tzw. dzikich wysypisk, a wraz z nagłaśnianiem problemu „odżyły” przepisy karne, określające przestępstwa przeciwko środowisku. Co do zasady nie chodzi tu nawet o pojedyncze incydenty, lecz działalność zorganizowanych grup przestępczych mających na celu popełnianie przestępstw środowiskowych. Prokuratura Regionalna w Katowicach interesuje się ostatnimi czasy m.in. grupą działającą na ternie Śląska i okolicach odpowiedzialną za porzucenie ponad 4 tysięcy ton odpadów, których utylizacja może teraz kosztować nawet kilkadziesiąt milionów złotych (więcej na ten temat może przeczytać na blogu Teraz Środowisko). W niniejszym wpisie znajdą Państwo odpowiedzi na zasadnicze pytania, dotyczące podstaw odpowiedzialności karnej za nielegalne składowanie odpadów, jak również zagrożenia karnego.

Nielegalne składowanie odpadów – przepisy karne

Odpowiedzialność karna za nielegalne składowanie odpadów wynika przede wszystkim z art. 183 k.k. Zgodnie z tym przepisem:

§ 1. Kto wbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, dokonuje odzysku, unieszkodliwia albo transportuje odpady lub substancje w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew przepisom przywozi z zagranicy substancje zagrażające środowisku.

§ 3. Karze określonej w § 1 podlega, kto wbrew obowiązkowi dopuszcza do popełnienia czynu określonego w § 1, 2 i 4.

§ 4. Karze określonej w § 1 podlega, kto wbrew przepisom przywozi odpady z zagranicy lub wywozi odpady za granicę.

§ 5. Kto bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia, albo wbrew jego warunkom przywozi z zagranicy lub wywozi za granicę odpady niebezpieczne, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 6. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1–5 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

W przepisie tym określonych tym samym zostało kilka odrębnych przestępstw. W § 1-5 penalizuje się przy tym zachowania umyślne, popełnione z przestępczym zamiarem. W § 6 ustawodawca przewidział natomiast odpowiedzialność karną za każde z opisanych wcześniej zachowań popełnionych nieumyślnie, a zatem bez zamiaru na skutek niezachowania należytej ostrożności.

Odpowiedzialność karna za nielegalne składowanie odpadów

W art. 183 § 1 k.k. przewidziana została odpowiedzialność karna za nielegalne składowanie odpadów, jak również ich usuwanie, przetwarzanie, zbieranie, dokonywanie odzysku, unieszkodliwianie albo transportowanie.

Przedmiotem czynności wykonawczej są tutaj „odpady” oraz „substancje”. Pojęcie „odpadów” należy rozumieć zgodnie z ogólną definicją ustawową z art. 3 ust. 1 pkt 6 Ustawy o odpadach, zgodnie z którą rozumie się przez to każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. W zakresie, w jakim samo pojęcie „pozbywania się” nie zostało ustawowo zdefiniowane, należy je rozumieć w sposób potoczny, jako działanie ukierunkowane na uwolnienie się od czegoś niepotrzebnego czy uciążliwego.

Pojęcie „substancji” oznacza natomiast – w myśl art. 3 pkt 36 Ustawy – Prawo ochrony środowiska – pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działalności człowieka. W tym przypadku ustawowa kwalifikacja jest niezależna od dodatkowych okoliczności jak cel pozbycia się.

Co wymaga podkreślenia, sam fakt składowania odpadów lub substancji w sposób sprzeczny z przepisami prawa, przede wszystkim zasadami gospodarki odpadami określonymi w przywołanej już Ustawie o odpadach, nie będzie rodzić odpowiedzialności karnej. Za zbieranie odpadów lub przetwarzanie odpadów bez wymaganego zezwolenia bądź niezgodnie z posiadanym zezwoleniem grożą dotkliwe kary administracyjne. Jak wynika z art. 194 ust. 4 i 5 Ustawy o odpadach, górną granicą jest tutaj kwota 1.000.000,00 zł.

Odpowiedzialność karna za nielegalne składowanie odpadów aktualizuje się natomiast wtedy, gdy owo składowanie (odpowiednio usuwanie, przetwarzanie, zbieranie, dokonywanie odzysku, unieszkodliwianie albo transportowanie) ma miejsce w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Działanie sprawcy musi tym samym doprowadzić do stanu realnego niebezpieczeństwa dla wskazanych dóbr prawnych.

Nielegalne składowanie odpadów promieniotwórczych

Od razu warto nadmienić, iż składowanie odpadów promieniotwórczych stanowi odrębny typ przestępstwa, uregulowany w art. 184 k.k. Przepis ten stanowi:

§ 1. Kto wyrabia, przetwarza, transportuje, przywozi z zagranicy, wywozi za granicę, gromadzi, składuje, przechowuje, posiada, wykorzystuje, posługuje się, usuwa, porzuca lub pozostawia bez właściwego zabezpieczenia materiał jądrowy albo inne źródło promieniowania jonizującego, w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi dopuszcza do popełnienia czynu określonego w § 1.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Nielegalne składowanie odpadów medycznych

Nielegalne składowanie odpadów medycznych podpada natomiast pod ogólny przepis art. 183 k.k. W tym zakresie brak jest odrębnego typu przestępstwa, a rodzaj odpadów i ich szkodliwości dla środowiska winien znaleźć odzwierciedlenie w wysokości wymierzonej sprawcy kary.

Podkreślić niemniej trzeba, że – zgodnie z zasadą przetwarzania odpadów w miejscu ich powstania – unieszkodliwianie zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone, stanowi odrębne wykroczenie uregulowane w art. 172 ust. 1 Ustawy o odpadach, zagrożone karą aresztu do 30 dni albo grzywny do 5.000,00 zł. Odpowiednio traktowany jest przywóz tego typu odpadów do innego województwa (art. 172 ust. 2 Ustawy o odpadach).

Odrębnym wykroczeniem, zagrożonym również karą aresztu i grzywny, jest naruszenie zakazu odzysku odpadów medycznych z art. 94 Ustawy o odpadach oraz zasad unieszkodliwia odpadów medycznych lub odpadów weterynaryjnych określonych w art. 95 ust. 1-3 Ustawy o odpadach. Zgodnie mianowicie z art. 183 Ustawy o odpadach:

1.  Kto:

1) poddaje odzyskowi takie rodzaje odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych, których odzysk jest niedopuszczalny zgodnie z art. 94 ust. 1 lub

2) unieszkodliwia odpady medyczne lub odpady weterynaryjne z naruszeniem art. 95 ust. 1 lub 2

– podlega karze aresztu albo grzywny.

2.  Tej samej karze podlega, kto wbrew przepisowi art. 95 ust. 3 unieszkodliwia zakaźne odpady medyczne lub zakaźne odpady weterynaryjne przez ich współspalanie.

Nielegalny transport zagranicznym odpadów i substancji zagrażających środowisku

Przepis art. 183 § 2 k.k. penalizuje zachowanie polegające na przywozie z zagranicy substancji zagrażających środowisku. Podobna czynność sprawcza została określona w przepisach art. 183 § 4 i 5 k.k., gdzie mowa jest o przywożeniu z zagranicy lub wywożeniu za granicę odpadów (art. 183 § 4 KK) oraz odpadów niebezpiecznych (art. 183 § 5 KK).

Przy wykładni znamienia „substancji zagrażających środowisku” z art. 183 § 2 k.k. warto się odwołać do definicji „substancji niebezpiecznej” określonej w art. 3 pkt 37 Prawa ochrony środowiska. Pod pojęciem tym rozumie się mianowicie jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii.

Odpady niebezpieczne, o których mowa w art. 183 § 5 k.k., rozumieć natomiast należy zgodnie z definicją ustawową tego pojęcia zawartą w art. 3 ust. 4 Ustawy o odpadach. Odpady niebezpieczne oznaczają tym samym odpady wykazujące co najmniej jedną spośród właściwości niebezpiecznych, przy czym właściwości powodujące, że odpady są odpadami niebezpiecznymi, oraz warunki uznania odpadów za niebezpieczne (z wyjątkiem warunków uznania odpadów za posiadające właściwości zakaźne) określają przepisy rozporządzenia Komisji (UE) nr 1357/2014 z dnia 18 grudnia 2014 r.

W rozporządzeniu tym mowa jest kolejno o właściwościach: wybuchowych, utleniających, łatwopalnych, drażniących, toksycznych i wysoce toksycznych, rakotwórczych, żrących, zakaźnych, działających szkodliwie na rozrodczość, mutagennych, uwalniających gazy o ostrej toksyczności, jak również uczulających. Każdy przypadek wymaga zatem analizy z uwzględnieniem przedmiotowego rozporządzenia.

Dopuszczenie do popełnienia przestępstwa

Czynność sprawcza przestępstwa z art. 183 § 3 k.k. polega tymczasem na „dopuszczeniu” do popełnienia czynu określonego w art. 183 § 1, 2 albo 4 k.k. wbrew ciążącemu na sprawcy obowiązkowi. Czyn ten polega tym samym na zaniechaniu, a to – nieprzeszkodzeniu innym osobom w popełnieniu przestępstwa nielegalnego składowania odpadów i substancji, odpowiednio przywozu substancji zagrażających środowisku z zagranicy bądź przywozu odpadów z zagranicy lub ich wywozu za granicę.

Co istotne, do odpowiedzialności karnej za czyn z art. 183 § 3 k.k. pociągnąć można wyłącznie osobę, na której ciąży obowiązek „niedopuszczania” do popełnienia wskazanych przestępstw. Obowiązek ten może wynikać z treści Ustawy o odpadach lub Ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, jak również z innych ustaw szczególnych. W rachubę wchodzić tu mogą przykładowo osoby posiadające status funkcjonariuszy Straży Granicznej, Służby Celnej czy Policji.

Odpowiedzialność za działanie nieumyślne

Wskazane powyżej przestępstwa z art. 183 § 1-5 k.k. mają charakter umyślnych. Oznacza to, że odpowiedzialność karna określona w tych przepisach grozi sprawcy, który ma zamiar i wolę popełnienia przestępstwa, a przynajmniej godzi się na taką ewentualność. Zarówno zamiar bezpośredni, czyli chęć popełnienia przestępstwa, jak również zamiar wynikowy, czyli „godzenie się”, zakłada przy tym świadomość wszystkich okoliczności faktycznych zdarzenia. Sprawca musi być tym samym świadomy właściwości składowanych odpadów lub substancji, zwłaszcza – w przypadku czynów z art. 183 § 2 i 5 k.k. – ich niebezpiecznego dla środowiska charakteru.

W przepisie art. 183 § 6 k.k. ustawodawca wprowadził tzw. klauzulę nieumyślności. Karalne jest zatem nie tylko zachowanie umyślne, lecz również nieumyślne – bez zamiaru popełnienia określonego przestępstwa. Odpowiedzialność karna uzależniona jest w tym przypadku od niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo tego że sam sprawca przewidywał możliwość popełnienia tego czynu albo było to obiektywnie przewidywalne.

Co istotne, klauzula nieumyślności z art. 183 § 6 k.k. odnosi się do każdego z przestępstw odpisanych powyżej, kolejno w § 1, § 2, § 3, § 4 oraz § 5. Zrekonstruować można na tej podstawie pięć odrębnych typów przestępstw nieumyślnych, gdzie opis karalnego zachowania jest taki sam, jak w przypadku typów umyślnych, a różnica sprowadza się właśnie do strony podmiotowej.

Jaka grozi kara za nielegalne składowanie odpadów?

Nielegalne składowanie odpadów lub substancji zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (art. 183 § 1 k.k.). Taka sama kara przewidziana została przez ustawodawcę za przywóz z zagranicy substancji zagrażających środowisku (art. 183 § 2 k.k.) oraz przywóz z zagranicy lub wywóz za granicę odpadów (art. 183 § 4 k.k.), jak również za dopuszczenie – wbrew ciążącemu na sprawcy obowiązkowi – do popełnienia jednego z tych czynów (art. 183 § 3 k.k.). Warto odnotować, że w tych przypadkach istnieje możliwość ubiegania się o warunkowe umorzenie postępowania na okres próby od 1 roku do 3 lat. Co istotne, wyrok warunkowo umarzający postępowanie nie jest traktowany jak wyrok skazujący.

Surowsza kara przewidziana została za czyn z art. 183 § 5 KK, polegający na przywożeniu z zagranicy lub wywożeniu za granicę odpadów niebezpiecznych bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia. Sprawca musi się w tej sytuacji liczyć z karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W tym przypadku warunkowe umorzenie postępowania nie wchodzi już w rachubę. Zarówno jednak w przypadku tego czynu, jak i przestępstw wskazanych powyżej, sąd ma możliwość wymierzenia sprawcy kary nie izolacyjnej (grzywny albo kary ograniczenia wolności) zamiast więzienia na podstawie art. 37a k.k. Możliwość ta jest jednak wyłączona w przypadku osób działających w zorganizowanej grupie przestępczej, co przy przestępstwach przeciwko środowisku często ma niestety miejsce.

Przestępstwa o charakterze nieumyślnym zagrożone są z drugiej strony znacznie łagodniejszą sankcją. Zgodnie z art. 183 § 6 k.k. za czynu opisane w art. 183 § 1-5 k.k. popełnione nieumyślnie grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Środki karne za nielegalne składowanie odpadów

Kara za nielegalne składowanie odpadów to nie wszystko. Obok kary sąd może orzec w stosunku do sprawcy określony środek karny. W rachubę wchodzi tu w szczególności zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej na podstawie art. 41 § 1 lub 2 k.k. – jeżeli dalsze zajmowanie stanowiska, wykonywanie zawodu lub prowadzenie działalności zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Odsyłam Państwa w tym kontekście do odrębnego wpisu: Zakaz wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności jako środek karny.

Sprawca przestępstwa przeciwko środowisku musi się jednocześnie liczyć z nawiązką. W myśl bowiem art. 47 § 2 k.k. sąd może w tej sytuacji orzec nawiązkę na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, o którym mowa w art. 400 ustawy – Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z ogólnymi zasadami nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 000 złotych.

Adwokat prawo karne – Kraków

Przestępstw przeciwko środowisku nie należy bagatelizować. Wraz ze wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa sprawca nie ma co liczyć na „zamiecenie sprawy pod dywan”. Kary przewidziane za nielegalne składowanie odpadów lub substancji są surowe. Jeżeli w sprawie mamy dodatkowo do czynienia ze zorganizowaną grupą przestępczą, kara więzienia ma wymiar realny.  

Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.