Oszustwo przy sprzedaży samochodu jest nad wyraz częstym przypadkiem. Niestety rynek samochodów używanego obfituje w wiele niebezpieczeństw dla kupujących. Mowa tu przede wszystkim o ukrytych wadach fizycznych rzeczy. Nieuczciwi sprzedawcy bardzo często próbują bowiem „wcisnąć” nieobeznanemu klientowi pojazd, który – wbrew zapewnieniom – posiada wiele wad, uniemożliwiających prawidłową eksploatację. Nabywcy przysługują oczywiście uprawnienia z tzw. rękojmi. W niniejszym wpisie postaram się odpowiedzieć na pytanie, jak wygląda sprawa z perspektywy prawa karnego: czy i w jakim zakresie możliwe jest oszustwo przy sprzedaży samochodu używanego.
Spis treści
Oszustwo przy sprzedaży samochodu: kiedy mamy do czynienia z przestępstwem?
Kiedy ma miejsce oszustwo przy sprzedaży samochodu? Na potrzeby niniejszego tekstu rozważania dotyczące przestępstwa oszustwa można ograniczyć do stwierdzenia, że ma ono miejsce wówczas, gdy sprawca umyślnie, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadza drugą osobę w błąd i doprowadza ją do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Więcej informacji na temat tego czynu zabronionego znajdą Państwo w artykule: Oszustwo jako czyn karalny – art. 286 k.k.
W przypadku sprzedawcy samochodu osiągnięcie korzyści majątkowej jest oczywiste. Chodzi o środki pieniężne (cenę), którą ten otrzymuje w wyniku zawarcia umowy sprzedaży samochodu używanego. Taką zapłatę traktujemy jako niekorzystne rozporządzenie mieniem, ponieważ kupujący nabył rzecz o innych właściwościach niż miała ona mieć. Mówiąc wprost, spodziewał się on, ba – został zapewniony przez kupującego, że samochód jest bez wad. W kontekście tym mówić jednocześnie należy o wprowadzenie kupującego w błąd przez sprzedającego, będącego kolejnym znamieniem oszustwa z art. 286 k.k.
Wprowadzenie w błąd ma miejsce wtedy, gdy ten sprzedawca zapewnia kupującego, że auto jest w świetnym stanie technicznym (przysłowiowa „igła”) i nie posiada żadnych wad, a kupujący musi się martwić tylko o paliwo do baku. Jest to najczęściej spotykany w praktyce przykład na wprowadzenie w błąd przy sprzedaży samochodu. Rzadszym, choć może i bardziej doniosłym przypadkiem, jest sytuacja, gdy sprzedawca zapewnia o przysługiwaniu mu prawa własności do pojazdu, podczas gdy w rzeczywistości nie jest jego właścicielem. Można się także spotkać z zapewnieniem, że na samochodzie nie ciąży żadne prawo, np. zastaw, podczas gdy takie obciążenie zostało ustanowione.
W obydwu opisanych przypadkach mamy do czynienia z tzw. wadami prawnymi, o których nabywca nie miał pojęcia. Poprzez zapłatę ceny dochodzi do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.
Czy każda sprzedaż samochodu z wadami ukrytymi jest oszustwem?
Oszustwo jest przestępstwem, które można popełnić wyłącznie umyślnie. Oznacza to, że sprawca swoją świadomością musi obejmować wszystkie znamiona typu czynu zabronionego. Oszustwo przy sprzedaży samochodu również musi być zatem umyślne.
Mówiąc o umyślności, chodzić będzie głównie o świadomość tego, że sprzedawany samochód posiadał określone wady. Innymi słowy, działanie sprzedawcy będzie karalne, jeżeli wiedział on o istnieniu określonych wad i pomimo tego zapewniał on kupującego, że one nie występują. W kontekście tym pojawia się oczywiście pytanie, czy od sprzedawcy można wymagać, aby zbadał on używany samochód przed sprzedażą. W zakresie, w jakim ustawodawca wymaga działania umyślnego przy oszustwie, przyjąć jednak należy, że chodzi o rzeczywisty stan wiedzy sprzedawcy – niezależnie od modelu należytej staranności.
Jakie środki prawne przysługują przeciwko nieuczciwemu sprzedawcy?
W przypadku oszustwa przy sprzedaży samochodu przysługuje nam prawo złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa – tzw. droga karna. Organy ścigania sprawdzą wówczas, czy sprzedawca posiadał wiedzę odnośnie określonych wad. Czasami wystarczy prosta weryfikacja dokumentacji, którą posiadał sprzedawca. Czasami może zachodzić konieczność przeprowadzenia dodatkowych czynności. Przykładowo, jeśli auto niedawno przeszło przegląd techniczny, konieczna może być wizyta w okręgowej stacji kontroli pojazdów celem przesłuchania diagnosty pod kątem tego, czy informował właściciela o określonych wadach pojazdu.
Nabywcy przysługuje oczywiście także droga cywilna i roszczenia z tzw. rękojmi. Najczęściej kupujący będzie zainteresowany skorzystaniem z żądania obniżenia ceny lub też złożeniem oświadczenia o odstąpieniu od umowy. To drugie roszczenie przysługuje wówczas, gdy pojazd posiada wady istotne. Jest to bardzo silne uprawnienie: kupujący ma wówczas prawo żądać od sprzedającego zwrotu całej zapłaconej ceny. Dodatkowo może on żądać także zwrotu wydatków, które poniósł w związku z zakupem przedmiotowego samochodu. Do takich wydatków możemy zaliczyć koszty rejestracji, ubezpieczenia, przeglądu technicznego, napraw eksploatacyjnych (olej i filtry, klocki hamulcowe), etc.
Rękojmia na samochód używany czy zawiadomienie o przestępstwie?
Skorzystanie z uprawnień dotyczących rękojmi ma tę przewagę, że inicjatywa znajduje się po stronie kupującego. Może on w dosyć szybki sposób złożyć stosowne oświadczenie, a następnie dochodzić swoich praw przed sądem. Z drugiej strony postępowanie cywilne wiąże się z koniecznością uiszczenia wpisu sądowego. Wszczęcie postępowania karnego co do zasady nie wiąże się z koniecznością uiszczenia jakichkolwiek opłat sądowych, tak to, czy zostaną komuś postawione zarzuty, będzie zależało od decyzji organów ścigania. Co więcej, oczekiwanie na rozstrzygnięcie może zająć nieco więcej czasu. Jeśli ustalenie rzeczywistych rozmiarów szkody rodziłoby zbyt duże trudności, sąd w postępowaniu karnym i tak może odesłać pokrzywdzonego na drogę postępowania cywilnego w celu dochodzenia swoich praw.
Jak bronić się przed fałszywym oskarżeniem o oszustwo?
W praktyce mogą pojawić się niestety sytuacje, gdy kupujący, który rozmyślił się co do zakupionego samochodu używanego, będzie próbował wywierać presję na sprzedawcy, grożąc wszczęciem postępowania karnego. W takim wypadku konieczne jest wykazanie, że nawet jeżeli jakieś wady istniały, to o nich nie wiedzieliśmy, lub też, że kupujący został o nich należycie poinformowany. W praktyce warto jest w umowie wyszczególnić wady, o których wiemy, aby kupujący poświadczył swoim podpisem, że ma świadomość nabywania pojazdu z wadami.
W każdym przypadku, czy to będąc kupującym czy też sprzedającym, warto skorzystać z pomocy adwokata, który fachowo doradzi, jakie prawa przysługują w danej sytuacji oraz jak najlepiej je zabezpieczyć. W kontekście tym odsyłam jednocześnie do ogólnej oferty: Oszustwo.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
