Zgodnie z art. 270 § 1 k.k. podrobienie lub przerobienie dokumentu bądź użycie takiego dokumentu jako autentyczny jest zachowaniem karalnym, zagrożonym grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Mówi się tutaj o przestępstwie tzw. fałszu materialnego. W praktyce chodzi tu najczęściej o podrobienie podpisu, niemniej typ ten ma szerszy zakres zastosowania. W niniejszym wpisie zajmę się omówieniem tego przestępstwa oraz zagrożenia karą, która jest za nie przewidziane.
Spis treści
Podrobienie podpisu
Generalnie przyjmuje się, że z podrobieniem dokumentu mamy do czynienia wówczas, gdy cały dokument został stworzony przez sprawcę. Przerobienie ma miejsce natomiast wtedy, gdy dokument został przygotowany przez osobę trzecią, a sprawca wprowadza w nim pewne zmiany. W obu wypadkach zamiarem sprawcy jest stworzenie pozoru, że dokument o określonej treści pochodzi od innego podmiotu.
W swej praktyce adwokackiej z omawianym przestępstwem spotykam się najczęściej w kontekście podrobienia podpisu na dokumencie określonej treści. W takim przypadku będziemy mieli do czynienia z podrobieniem dokumentu, ponieważ jego cała treść została niejako stworzona dopiero z momentem złożenia nań sfałszowanego podpisu. Odmiennie będzie wyglądała natomiast sytuacja, gdy dokument został podpisany przez jego autora, a sprawca „jedynie” dopisuje przed podpisem dodatkową treść. Wówczas będziemy mieli do czynienia z przerobieniem dokumentu.
Należy przy tym pamiętać, że odpowiedzialność karna za podrobienie podpisu aktualizuje się tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z dokumentem. Pojęcie to zostało zdefiniowane przez kodeks karny (art. 115 § 14 k.k.) i oznacza „każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne”. Zgodnie z zasadą nullum crimen sine lege, odpowiedzialności karnej nie będzie ponosiła osoba, która sfałszowała podpis na czymś, co nie jest dokumentem w rozumieniu kodeksu karnego, nawet jeżeli w powszechnym rozumieniu taki nośnik informacji dokumentem jest.
Odpowiedzialność karna za podpisanie się za kogoś za jego zgodą
Jako adwokat często spotykam się z pytaniem, czy można się podpisać za kogoś za jego zgodą ? Niestety, odpowiedź na to pytanie jest negatywna. Dla oceny, czy doszło do popełnienia przestępstwa fałszu materialnego, nie ma znaczenia, czy osoba której podpis podrobiono widziała o tym lub też wyraziła na to zgodę. Dla oceny czy doszło do podrobienia podpisu znaczenie ma tylko to, że nie pochodzi od osoby, w imieniu której został wystawiony.
Zastrzec przy tym trzeba, że sytuacje, w których podrobienia podpisu nastąpiło za zgodą, rozstrzygane są niekiedy z powołaniem się na klauzulę znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu. Odpowiedzialność karna zostaje w ten sposób wyłączona. Każdy przypadek wymaga tym niemniej indywidualnej oceny.
Odpowiedzialność karna za wklejenie podpisu i wydrukowanie go na dokumencie
Za fałsz materialny odpowiada także osoba, która skanuje podpis z jednego dokumentu i wkleja go w programie komputerowym, aby następnie go wydrukować. Takie zachowanie jest również traktowane jako fałszerstwo.
Należy jednocześnie zaznaczyć, że nie ma znaczenia, czy tak spreparowany dokument ma potwierdzać rzeczywistość, np. pokwitowanie przekazania określonej sumy pieniężnej, które rzeczywiście miało miejsce. Takiej samej odpowiedzialności podlega przygotowanie dokumentu poświadczającego prawdę, jak i nieprawdę.
Odpowiedzialność karna za wypełnienia podpisanego dokumentu (blankietu)
Zgodnie z art. 270 § 2 k.k. zachowaniem karalnym, także zagrożonym karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, jest również wypełnienie blankietu, opatrzonego cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo użycie takiego dokumentu.
Pojęcie blankietu należy rozumieć jako każdy podpisany nośnik informacji, nawet czystą kartkę papieru. Z omawianym przestępstwem będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy po podpisaniu przez uprawnionego ktoś, kto miał wypełnić ten dokument w określony sposób, uczynił to wbrew poczynionym ustaleniom. W praktyce obrotu najczęstszym przykładem tego typu działania będzie wypełnienia weksla bądź czeku w sposób inny, niż zastrzeżony w deklaracji wekslowej.
Sfałszowanie podpisu a brak szkody
To, czy na skutek podrobienia lub sfałszowania podpisu ktoś poniósł szkodę, pozostaje zasadniczo bez znaczenia dla oceny, czy doszło do popełnienia przestępstwa. Omawiany czyn zabroniony należy do tzw. przestępstw formalnych (bezskutkowych). Oznacza to, że żaden skutek nie musi nastąpić, aby zaktualizowały się przesłanki odpowiedzialności karnej. Wystarczy, że sprawca zachowa się w określony sposób, w omawianym przypadku – podrobi podpis.
Co grozi za podrobienie podpisu
Na co zwracano już uprzednio uwagę, za podrobienie (sfałszowanie) podpisu ustawodawca przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W każdym wypadku sąd, wymierzając sprawcy karę, będzie brał pod uwagę indywidualne okoliczności popełnienia danego czynu, a w szczególności istotność dokumentu, który został podrobiony.
Co istotne, przepis art. 270 § 2a k.k. przewiduje zarazem odrębną podstawę odpowiedzialności karnej za tzw. wypadek mniejszej wagi, zagrożony grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Oceniając, czy w sprawie mamy do czynienia z przypadkiem mniejszej wagi, pod uwagę bierze się znamiona przedmiotowo-podmiotowe znamiona. Do tych przedmiotowych zaliczymy takie okoliczności jak rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej lub grożącej dobru chronionemu, a także sposób działania sprawcy, czas i miejsce popełnienia czynu (np. w trakcie występowania nagłego poważnego zagrożenia). Elementami przedmiotowy będą natomiast takie okoliczności jak postać zamiaru (czy czyn został popełniony z premedytacją czy też na skutek nagłego impulsu) oraz pobudki, motywy i cele osoby popełniającej przestępstwo.
Odpowiedzialność karna za przygotowanie do podrobienia podpisu
Zgodnie z art. 16 § 2 k.k. przygotowanie do przestępstwa jest karalne tyko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przestępstwo fałszu materialnego jest takim wyjątkiem przewidzianym przez ustawę. Zgodnie z generalną definicją przygotowania, mamy z nim do czynienia wówczas, gdy osoba planująca popełnić przestępstwo podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania. Przykładem takich działań jest wejście w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, uzyskanie lub przysposobienie środków w celu jego popełnienia a także zbieranie informacji lub sporządzanie planu działania.
Warto w tym kontekście zaznaczyć, że karą za usiłowanie fałszu materialnego jest grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Czy mam obowiązek zgłosić podrobienie podpisu?
W kancelarii adwokackiej często spotykam się pytaniem, czy istnieje obowiązek zgłoszenia wykrytego fałszerstwa. Ma to związek z tym, że zazwyczaj z posłużeniem się fałszywym dokumentem mamy do czynienia w instytucjach publicznych lub finansowych. Osoby pracujące w takich miejscach zastanawiają się, czy do ich obowiązków należy denuncjacja sprawcy.
Generalnie każdy kto powziął informację o popełnieniu przestępstwa ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym Policję lub prokuratora. Jest to przy tym obowiązek społeczny, a więc jego niewykonanie nie jest obarczone żadną sankcją. Inaczej wygląda natomiast sytuacja w przypadku instytucji państwowych i samorządowych. Jeżeli taka instytucja w związku ze swoją działalnością dowiedziała się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędy, ma prawny obowiązek zgłosić ten fakt Policji lub prokuratorowi. Na tym jednak obowiązki się nie kończą. Wskazane instytucje powinny bowiem do czasu przybycia organów ścigania i podjąć niezbędne czynności, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
Gdzie zgłosić podrobienie podpisu ?
Fakt popełnienia omawianego przestępstwa i jego okoliczności można zgłosić na Policji lub w Prokuraturze. Można to zrobić zarówno w formie pisemnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, jak i ustnie do protokołu, z zastrzeżeniem że w praktyce preferowana jest forma pisemna. Jeżeli sami zostaliśmy pokrzywdzeni, warto przygotować pisemne zawiadomienie, w którym dokładnie wskażemy na okoliczności popełnienia przestępstwa, a przynajmniej jego ujawnienia, a także zawrzemy wnioski dowodowe, które będą miały za zadanie potwierdzić określony stan faktyczny. Warto zwrócić się w tym zakresie do dobrego adwokata, który doradzi, jak prawidłowo przygotować takie zawiadomienie bądź też przygotuje je za nas.
Pomoc adwokata w przypadku oskarżenia o podrobienie dokumentu
W przypadku, w którym postawiono komuś zarzut podrobienia podpisu, warto zwrócić się o pomoc do adwokata. Przeanalizuje on sprawę i przygotuje stosowne pismo z wnioskami dowodami, które mogą przyczynić się do wykazania bezzasadności stawianych zarzutów.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
