Udział w zorganizowanej grupie przestępczej jest specyficznym przestępstwem, gdzie kara grozi za samą przynależność do struktury charakteryzującej się określonymi cechami. Naczelnym dobrem prawnym, które podlega tutaj ochronie, jest porządek publiczny, dla którego przestępczość zorganizowana stanowi rzecz jasna poważne zagrożenie. Choć w praktyce różnie to jest kwalifikowane, nie każde przestępcze współdziałanie oznacza od razu grupę przestępczą. Z uwagi na konsekwencje karne czynu z art. 258 k.k., zarzut udziału w zorganizowanej grupie przestępczej często jest jednak dodawany. Kiedy jednak aktualizuje się podstawa od wymierzenia kary z art. 258 k.k.?
Spis treści
Udział w zorganizowanej grupie przestępczej – art. 258 k.k.
W pierwszej kolejności przytoczyć muszę treść art. 258 k.k., gdzie uregulowana została podstawa odpowiedzialności karnej za udział w zorganizowanej grupie przestępczej. Przepis ten stanowi mianowicie:
“§ 1. Kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli grupa albo związek określone w § 1 mają charakter zbrojny albo mają na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Kto grupę albo związek określone w § 1 w tym mające charakter zbrojny zakłada lub taką grupą albo związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Kto grupę albo związek mające na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym zakłada lub taką grupą lub związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.”
W § 1 przepisu opisany został typ podstawowy przestępstwa, w dalszych paragrafach – typy kwalifikowane o odpowiednio zaostrzonym zagrożeniu karnym. Elementami różnicującymi jest z jednej strony charakter grupy przestępczej (bądź związku przestępczego), z drugiej strony – rola sprawcy w strukturze grupy (związku).
Grupa przestępcza a związek przestępczy
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czym udział w zorganizowanej grupie przestępczej przestępcza różni się od udziału w związku przestępczym. Choć pojęcie grupy przestępczej oraz związku nie zostało sprecyzowane przez ustawodawcę, w doktrynie i orzecznictwie zostały wypracowane pewne definicje. Otóż pod pojęciem grupy przestępczej rozumie się tutaj strukturę składającą się z co najmniej trzech osób połączonych wspólnym celem popełnienia przestępstwa bądź przestępstw, charakteryzującą się chociażby niskim stopniem zorganizowania.
Owa wewnętrzna struktura organizacyjna jest tym, co odróżnia grupę przestępczą od „zwykłej” postaci przestępczego współdziałania z art. 18 § 1 k.k. Grupa taka ma mieć zatem charakter względnie trwały, a w jej obrębie powinna się kształtować pewna hierarchia (przywódca, osoby podporządkowane). Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie (wyrok z dnia 27 lutego 2014 r., II AKa 275/13):
„Niezbędnym elementem grupy przestępczej, o jakiej mowa w art. 258 § 1 KK, jest pewien poziom jej zorganizowania, stąd dla stwierdzenia istnienia takiej grupy niezbędne jest ustalenie choćby niewysokiego stopnia powiązań organizacyjno-hierarchicznych pomiędzy jej członkami, zatem stwierdzenie elementów statycznych, niezależnych od elementów dynamicznych. Rodzaj tych więzi może być rozmaity, lecz zawsze należy do nich wyodrębnienie ośrodka decyzyjnego (przywództwa), powiązań między jej członkami oraz form nadających tej grupie elementy trwałości.”
Związek przestępczy jest tymczasem wyższą formą organizacyjną aniżeli grupa przestępcza. W dalszym ciągu aktualne pozostaje stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach, wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 października 1999 r., II AKa 221/99, iż:
„Przepis art. 258 § 1 lub 3 KK penalizuje udział, zakładanie lub kierowanie tak zorganizowanych struktur, jakimi są grupa lub związek, mający na celu popełnienie przestępstw, przy czym ten ostatni w stosunku do grupy stanowi wyższą formę organizacyjną. […] cechami związku są trwałe formy organizacyjne, określona dyscyplina członków, związana z sankcjami na wypadek niewykonania poleceń, oraz oznaczone kierownictwo. Istotną w tym zakresie rzeczą jest wykazanie również, czy w związku takim przewidziane w ogóle były rygory organizacyjne, których nie wolno utożsamiać jedynie z dobrowolnym podporządkowaniem się autorytetowi innej, wynikającej z porozumienia osoby, a traktować należy jako zobowiązanie do wypełniania poleceń z określonymi konsekwencjami odmowy w tym zakresie”.
Dodam przy tym, że z perspektywy samych podstaw odpowiedzialności karnej bez różnicy pozostaje to, czy in concreto mówić należy „aż” o związku przestępczym, czy „tylko” o grupie. Przepis art. 258 k.k. alternatywnie wymienia te formy organizacji, wobec czego jego znamiona zrealizowane są w każdym przypadku. Okoliczność ta powinna jednak wywrzeć wpływ na rozmiar samej kary.
Grupa lub związek o charakterze zbrojnym
Typem kwalifikowanym przestępstwa jest udział w zorganizowanej grupie przestępczej lub związku o charakterze zbrojnym. Wtedy grupa (związek) ma charakter zbrojny, gdy jej działalność zakłada używanie broni palnej w czasie dokonywania przestępstw. Co istotne, odpowiedzialność karna z art. 258 § 2 k.k. nie zależy od tego, czy sam sprawca posiadał taką broń. Wystarczające jest, że przynajmniej niektórzy członkowie grupy ja posiadają, a sprawca zdaje sobie z tego sprawę i akceptuje ten stan rzeczy.
Grupa lub związek o charakterze terrorystycznym
Alternatywną postacią typu kwalifikowanego z art. 258 § 2 k.k. jest udział w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze terrorystycznym. Chodzi tutaj o grupę (związek) nastawioną na popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Zgodnie natomiast z definicją zawartą w art. 115 § 20 k.k.:
„Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:
1) poważnego zastraszenia wielu osób,
2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej
– a także groźba popełnienia takiego czynu.”
Czym jest „branie udziału” w zorganizowanej grupie przestępczej?
Czynność sprawcza przestępstwa z art. 258 k.k. sprowadza się oczywiście do brania udziału w zorganizowanej grupie przestępczej. Kiedy można jednak mówić o takim udziale, zwłaszcza gdy w ramach grupy nie doszło jeszcze do popełnienia przestępstwa? Na co zwracałam już uwagę na wstępie, odpowiedzialność karna za udział w zorganizowanej grupie przestępczej jest niezależna od przestępstwa popełnionego w ramach grupy. Czyn z art. 258 k.k. ma charakter formalny, a sankcja przewidziana jest za samo „branie udziału” w takiej grupie. Przestępstwo w ramach grupy nie musi zostać w ogóle popełnione, a jeśli do tego dojdzie, to będzie to sprawca poniesie za to odrębną karę.
W kontekście tym warto przytoczyć pogląd Sądu Apelacyjnego w Krakowie, zawarty w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 listopada 2008 r., II AKa 168/08, zgodnie z którym:
„Przestępstwo przynależności do zorganizowanej grupy przestępczej jest przestępstwem formalnym. Do wypełnienia jego znamion wystarczające jest samo stwierdzenie tej przynależności, nawet bez konieczności wykazania popełnienia w ramach tej grupy jakichkolwiek czynów zabronionych. Dla odpowiedzialności karnej nie robi różnicy, czy udział w grupie jest czynny czy bierny. Do przypisania przynależności do grupy wystarczające jest stwierdzenie, że sprawca przystąpił do grupy ze świadomością jej celu i form działania, gotowy poddać się panującej w grupie dyscyplinie i brać udział w prowadzonej działalności. Wystarczy pozostawać w strukturze grupy, nawet nie pełniąc funkcji i nie wykonując żadnych zadań, a tylko jakieś czynności pomocnicze. Strona podmiotowa tego przestępstwa obejmuje obie formy umyślności. Wystarczające jest, że sprawca ma świadomość istnienia grupy, akceptuje jej cele i co najmniej godzi się na ich przestępczą realizację. Nie musi znać szczegółów organizacji, osób ją tworzących, mechanizmów funkcjonowania.”
Udział w zorganizowanej grupie przestępczej oznacza przynależność do takiej grupy ze świadomością jej celu i form działania oraz gotowością poddania się dyscyplinie i brania udziału w jej działalności. Owa „gotowość do działania” jest właśnie bierną postacią udziału zorganizowanej w grupie przestępczej – karalną podobnie jak forma czynna. Z drugiej strony, samo udzielenie pomocy członkom grupy przestępczej w popełnieniu określonego przestępstwa nie rodzi per se odpowiedzialności z art. 258 k.k. Konieczne jest wykazanie przynależności „pomocnika” do danej struktury połączone ze świadomością i wolą udziału zorganizowanej w grupie przestępczej.
Wreszcie, na co zwraca uwagę Sąd Apelacyjny w Krakowie (wyrok z dnia 2 listopada 2004 r., II AKa 119/04):
„Wypełnia znamiona przynależności do zorganizowanej grupy przestępczej samo przystąpienie do niej i pozostawanie w jej strukturze, choćby bez pełnienia w niej funkcji czy wykonywania zadań. Nie jest konieczna wiedza sprawcy o szczegółach organizacji grupy, znajomość wszystkich osób ją tworzących, mechanizmów jej funkcjonowania. Nie jest uzasadnione oczekiwanie formalnego potwierdzenia udziału w grupie, wyboru kierownictwa itp.”
Nie trzeba nikogo przekonywać, że organizacje przestępcze co do zasady nie prowadzą rejestru swoich członków.
Zakładanie grupy przestępczej
Czynność sprawcza polegająca na zakładaniu grupy stanowi odrębny typ kwalifikowany przestępstwa udziału zorganizowanej w grupie przestępczej. Chodzi tutaj o takie działania jak podjęcie inicjatywy utworzenia danej organizacji, wyszukiwanie kandydatów i składanie propozycji uczestnictwa w grupie czy obmyślanie sposobu działania. Kara za typ kwalifikowany przestępstwa warunkowana jest przy tym „braniem udziału” w zakładaniu grupy, co wcale nie musi nastąpić jednoosobowo. Sprawca nie musi wykonać wszystkich relewantnych działań samodzielnie, a podstawą zaostrzenia odpowiedzialności jest zaangażowanie w powstanie grupy.
Kierowanie grupą przestępczą
Zakładanie grupy przestępczej niekoniecznie wiąże się z przywództwem. Stąd ustawodawca wyodrębnił znamię kierowania grupą przestępczą jako alternatywną postać typu kwalifikowanego. Kierowanie grupą oznaczać tutaj będzie faktyczne sprawowanie kontroli nad działalnością grupy (związku), podejmowanie strategicznych decyzji oraz wydawanie poleceń. Z perspektywy odpowiedzialności za kierowanie grupą irrelewantne jest w zasadzie to, czy kierownictwo było jedno- czy wieloosobowe. Każda osoba zaangażowana w sprawowanie kontroli nad grupą liczyć się musi z zaostrzoną sankcją karną.
Jaka grozi kara za udział w zorganizowanej grupie przestępczej?
Zgodnie z treścią przywołanego na wstępie art. 258 k.k., typ podstawowy przestępstwa zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli w sprawie chodzi o udział w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze zbrojnym lub terrorystycznym, sprawcy grozi kara więzienia 6 miesięcy do lat 8. Jeszcze wyższe zagrożenie przewidziane zostało za zakładanie lub kierowanie grupą. Jeśli mamy do czynienia ze „zwykłą” grupą bądź grupą o charakterze zbrojnym, wówczas sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Przypadek zakładania lub kierowania grupą terrorystyczną stanowi już natomiast zbrodnię, za którą można sprawcy wymierzyć karę od 3 lat pozbawienia wolności do lat 15.
Pamiętać jednocześnie trzeba, że zarzut udziału w zorganizowanej grupie przestępczej połączony jest zazwyczaj z zarzutem dotyczącym przestępstwa popełnionego w ramach grupy. Jeżeli zachodzić będą warunki do wymierzenia kary łącznej za te przestępstwa, konsekwencje prawnokarne zostaną odpowiednio zaostrzone.
Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie przy grupie przestępczej
Zarzut udziału w zorganizowanej grupie przestępczej bardzo często idzie w parze z zatrzymaniem oraz wnioskiem o tymczasowe aresztowanie. Są to sprawy medialne, a prokuratora chętnie donosi o rozbiciu kolejnej grupy i zatrzymaniu osób podejrzanych. Przykładowo, w połowie sierpnia mowa była o zatrzymaniu członków zorganizowanej grupy przestępczej produkującej narkotyki, działającej na terenie województw świętokrzyskiego, śląskiego i dolnośląskiego.
Chociaż w typie podstawowym udział w zorganizowanej grupie przestępczej zagrożony jest karą pozbawienia wolności poniżej 8 lat, a zatem – „nie-surową” karą w myśl art. 258 § 2 k.p.k., wniosek o tymczasowe aresztowanie uzasadniany jest zazwyczaj wieloaspektowością i wielopodmiotowością śledztwa, mającą rodzić realną obawę matactwa. W kontekście tym odsyłam Państwa zarazem do odrębnego wpisu: Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie. Argumentacja prokuratora niekiedy jest ciągnięta, niekiedy jednak nie. W każdym przypadku od razu warto się skontaktować z adwokatem celem obrany uzasadnionych interesów zatrzymanego.
Zawiasy za grupę przestępczą
Czy za udział w zorganizowanej grupie przestępczej sprawca może liczyć na warunkowe zawieszenie wymierzonej kary pozbawienia wolności? Do dnia 20 lutego 2015 r. możliwość taka była co do zasady wyłączona (z zastrzeżeniem wyjątkowych wypadków, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami). Po nowelizacji ustawy karnej obostrzenie to zostało uchylone, a zawiasy za grupę przestępczą nie jest wykluczone. Sprawca przestępstwa z art. 258 k.k. musi się jednak liczyć z obowiązkowym dozorem w okresie próby (art. 73 § 2 k.k.).
Przypomnieć należy, że warunkowe zawieszenie wykonania kary możliwe jest tylko w przypadku kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 1 roku. Ta ogólna przesłanka częstokroć stanowić będzie ograniczenia zawiasów przy skazaniu z art. 258 k.k.
Wyłączenie karalności za grupę przestępczą (tzw. czynny żal)
Oprócz instytucji zaostrzających odpowiedzialność karną za udział w zorganizowanej grupie przestępczej, ustawodawca przewidział również odrębną podstawę wyłączenia odpowiedzialności karnej. Jak stanowi mianowicie art. 259 k.k.:
„Nie podlega karze za przestępstwo określone w art. 258, kto dobrowolnie odstąpił od udziału w grupie albo związku i ujawnił przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu lub zapobiegł popełnieniu zamierzonego przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego.”
Co istotne, wskazany przepis zapewnia niekaralność tylko za udział w zorganizowanej grupie przestępczej, nie odnosi się on natomiast do innych czynów popełnionych w ramach grupy. W stosunku do tych odrębnych przestępstw znaleźć jednak mogą zastosowanie ogólne przepisy art. 60 § 3 i 4 k.k., dotyczącej tzw. małego świadka koronnego.
Adwokat Prawo Karne Gospodarcze – Pomoc
Udziału w zorganizowanej grupie przestępczej to poważne przestępstwo. Osoba podejrzewana musi się liczyć z zatrzymaniem i tymczasowym aresztowaniem, a wyroku skazującym na sprawcę może zostać nałożona surowa kara pozbawienia wolności.
W swojej praktyce adwokackiej często stykam się z zarzutem z art. 258 k.k., reprezentując interesy Klientów. W zależności od okoliczności danej sprawy, zasadna okazuje się obrona celem wykazania braku znamion czynu zabronionego, niekiedy rozwiązaniem bardziej optymalnym jest dobrowolne poddanie się karze. Każda sprawa wymaga indywidualnej oceny, zwłaszcza uwzględnienia ewentualnych dodatkowych zarzutów związanych z działalnością w ramach grupy.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
