Mówi się, że miłość jest ślepa. Co jednak w sytuacji, gdy osoba darząca kogoś uczuciem robi to zbyt nachalnie, wbrew woli tej drugiej osoby? Czy można coś zrobić w takiej sytuacji? Jak się zachować? Tematem dzisiejszego wpisu będzie uporczywe nękanie, czyli stalking. Przy okazji poruszona zostanie także tematyka kradzieży tożsamości, co związane jest z penalizacją takiego zachowania w tym samym przepisie co stalking.
Spis treści
Co to jest stalking (art. 190a kk)?
Zgodnie z art. 190a k.k. stalking jest zachowaniem polegającym na tym, że poprzez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza się u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza się jej prywatność.
Znamię uporczywości
Najwięcej problemów interpretacyjnych rodzi tutaj oczywiście znamię uporczywości. Zdaniem doktryny, aby można było mówić o tym, że dane zachowanie jest uporczywe, muszą zaistnieć wspólnie dwa elementy. Po pierwsze, pojęcie uporczywości zakłada specyficzne nastawienie sprawcy, polegające na nieustępliwości i chęci postawienia na swoim (bez względu na to, jakie są powody takiego zachowania). Po drugie, dane zachowanie musi trwać przez pewien dłuższy czas, co oczywiście jest wskaźnikiem bardziej obiektywnym. Oznacza to, że stalkingiem nie będzie jednorazowe zachowanie. Musi ono trwać określony czas i cechować się uporem. Ocena, czy dane zachowanie będzie podpadało pod pojęcie stalkingu, zawsze musi być odniesiona do okoliczności konkretnego przypadku. Choć w literaturze spotkać się można ze stanowiskiem, iż chodzić tu będzie o zachowanie trwające co najmniej 30 dni i obejmujące co najmniej 10 czynów, tak generalizacja taka nie jest uprawniona.
Znamię nękania
Samo pojęcie nękania rozumieć można jako ustawiczne dręczenie, trapienie, niepokojenie (czymś) kogoś, dokuczanie komuś, nie dawanie chwili spokoju. Wskazując tu można dla przykładu następujące zachowania: zbliżanie się do osoby, nawiązywanie kontaktu przez środki komunikacji na odległość, zamawianie towarów i usług na cudze dane osobowe, powodowanie nawiązania kontaktu przez osoby trzecie, grożenie naruszeniem życia, zdrowia, integralności cielesnej, zdrowia, wolności danej osoby lub osoby jej bliskiej, wszelkie inne działania które naruszają sposób w jaki ktoś prowadzi swoje życie.
Znamię skutku
Stalking (uporczywe nękanie) jest przestępstwem skutkowym. Aby można było mówić o jego popełnieniu, zachowanie sprawcy musi wywołać u ofiary uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie naruszać jej prywatność. Odnosząc się do poczucia zagrożenia, chodzi o zobiektywizowaną ocenę a nie jedynie subiektywne odczucia osoby prześladowanej. Pojęcie naruszenia prywatności należy rozumieć szeroko. Odnosi się ono do życia prywatnego, rodzinnego, nienaruszalności mieszkania, tajemnicy korespondencji czy też ochrony informacji dotyczącej danej osoby.
Nękanie telefonami i sms-ami
Warto zauważyć, że jednym z najczęstszych przykładów stalkingu jest tzw. nękanie telefonami i sms-ami. Przybiera ono formę wydzwaniani do kogoś wbrew jego woli czy też ciągłego wysyłania mu wiadomości tekstowych. W pewnym momencie działanie takie może doprowadzić u odbiorcy do lęku związanego z wzięciem telefonu do ręki. Osoba prześladowana może się bowiem obawiać, że to znowu dręczyciel próbuje się z nią kontaktować.
Uporczywe nękanie poprzez chodzenie za kimś
Innym częstym przypadkiem stalkingu jest sytuacja, gdy ktoś nieustannie śledzi swoją ofiarę. Może to przybierać zarówno formę tzw. „cichego śledzenia” i próby bycia niezauważonym, jak i intencjonalnego pokazywania się w określonych miejscach i demonstrowanie swojej obecności. Omawiany przypadek związany jest niejednokrotnie z byłymi partnerami, którzy liczą, że swoją uporczywością nakłonią ukochaną osobę do powrotu. Działania te prowadzą jednak najczęściej do odwrotnego skutku – do niechęci, niekiedy wręcz lęku.
„Chodzenie za kimś” oraz uporczywe wydzwanianie jest też domeną nieuczciwych firm windykacyjnych, które chcą w ten sposób wywierać psychiczną presję na dłużniku, aby nakłonić go do dobrowolnego uregulowania swoich zobowiązań.
Stalking w Internecie a hejt (trolling)
Coraz większym problem staje się stalking w Internecie. Prześladowcy wykorzystują to nowoczesne medium do uprzykrzania życia swoim ofiarom. Ten rodzaj nękania może przybierać przykładowo formę wysyłania ciągłych wiadomości e-mail. Innym przykładem są działania w serwisach społecznościowych, gdzie stalkerzy zakładają fikcyjne konta, podszywając się pod swoje ofiary, czy też z takich fikcyjnych kont atakują swoje ofiary różnorakimi groźbami.
Niestety w ostatnim czasie mamy do czynienia z dużą falą tzw. hejtu w Internecie i zorganizowanym akcjom wycelowanym w dobre imię danej osoby. Ataki takie przybierają często formę zakładania wielu fikcyjnych kont, celem wywołania nagonki na ofiarę. Działanie takie nosi znamiona stalking-u, a ofiara powinna być świadoma tego, ze sprawca nie jest bezkarny.
Stalking w pracy
Ze stalkingiem można się spotkać niestety także w miejscu pracy. Nosi on często cechy charakterystyczne dla molestowania seksualnego. Może on przybierać formę formułowani uwag o charakterze seksualnym (w tym składanie propozycji seksualnych, nawet w formie „żartu”), dotykanie ciała swojej ofiary, przytrzymywanie jej za ręce itp. oraz wydawanie poleceń „odpowiedniego” ubrania się do pracy. Co prawda najczęściej ofiarami takich zachowań będą kobiety, nękane przez mężczyznę-szefa. Nie można jednak wykluczyć relacji stalker-ofiara w drugą stronę, tzn. że prześladowcą będzie kobieta a pokrzywdzonym mężczyzna. Każdy przypadek należy badać indywidualnie. Osoba pokrzywdzona powinna mieć świadomość swoich praw i działań, które może podjąć w celu ich ochrony.
Podszywanie się pod kogoś (przywłaszczenie tożsamości)
Osobnym typem czynu zabronionego jest przestępstwo polegające na przywłaszczeniu cudzej tożsamości. Przyczyną wprowadzenia tego odrębnego typu było to, że bardzo często przejawem stalkingu jest tworzenie fikcyjnych kont na portalach społecznościowych, zamieszczanie czyichś zdjęć czy też dokonywanie zamówień na nieswoje dane. Z uwagi na naganność opisywanych zachowań, ustawodawca zdecydował się wyodrębnić ten typ przestępstwa.
Aby doszło do popełnienia czynu przywłaszczenia tożsamości muszą jednocześnie wystąpić dwa znamiona: podszywanie się pod kogoś oraz wykorzystanie w tym czyjegoś wizerunku lub danych osobowych. Ponadto sprawca musi działać w celu wyrządzenia ofierze szkody majątkowej lub osobistej. Występuje tu zamiar kierunkowy (tzw. dolus coloratus). Oznacza to, że spowodowanie wskazanej szkody powinno być motywem działania sprawcy.
Kara za stalking
Jako adwokat często jestem pytana o to, jaka kara grozi za stalking. Generalnie typ podstawowy stalkingu, jak i czyn przywłaszczenia tożsamości zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli natomiast pokrzywdzony w następstwie popełnienia wskazanego czynu targnie się na własne życie, sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Warto przy tym wspomnieć, że jedynie typ kwalifikowany omawianych przestępstw jest ścigany z oskarżenia publicznego. W przypadku typów podstawowych konieczne jest złożenie wniosku o ściganie przez pokrzywdzonego.
Zadośćuczynienie dla ofiar stalkingu
Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują jako jeden ze środków kompensacyjnych zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Jego wysokość wyliczana jest w oparciu o zasady prawa cywilnego. Sąd, orzekając stosowną kwotę, bierze pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, tj. jakie dokładnie zachowanie jest przedmiotem oceny oraz jakie skutki wywołało ono w życiu pokrzywdzonego. Adwokat doradzający osobie pokrzywdzonej wskaże na te wszystkie elementy stanu faktycznego, które przemawiają za podwyższeniem kwoty zadośćuczynienia. Za zwiększeniem zadośćuczynienia przemawiać będzie przykładowo ośmieszenie pokrzywdzonego na skutek działań sprawcy lub też zmiana trybu życia czy też zwyczajów, związana z obawa o natknięcie się a dręczyciela.
Gdzie zgłosić uporczywe nękanie?
Uporczywe nękanie należy zgłosić do organów postępowania przygotowawczego – Policja lub Prokuratura. Co prawda każda sprawa jest nadzorowana przez prokuratora, ale najczęściej poszczególne czynności dochodzenia są prowadzone przez funkcjonariuszy Policji.
Pomoc prawna adwokata w sprawach o stalking
W przypadku spraw związanych ze stalkingiem warto skorzystać z pomocy adwokata. Ma to związek w szczególności z tym, że typ podstawowy stalkingu jest przestępstwem ściganym na wniosek pokrzywdzonego. Adwokat pomoże w jego sformułowaniu i zawrze w nim wszystkie niezbędne wnioski, w tym te związane z zadośćuczynieniem.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
