Czy usiłowanie oszustwa jest karalne? O popełnionym czynie oszustwa mówimy zasadniczo wtedy, gdy sprawca doprowadzi do niekorzystnego rozporządzenia mieniem po wcześniejszym wprowadzeniu w błąd osobę pokrzywdzoną. O tym, jakie przesłanki muszą być właściwie spełnione, wskazywałam w jednym z wcześniejszych wpisów (zob. Oszustwo jako czyn karalny – art. 286 k.k.). Pomimo podjęcia pewnych działań ze strony sprawcy, zwłaszcza wprowadzenia osoby dysponującej mieniem w błąd, do niekorzystnego rozporządzenia mieniem niekoniecznie musi jednak dojść. Czy za usiłowanie oszustwa również grozi zatem kara? Co do zasady tak.
Spis treści
Usiłowanie popełnienia przestępstwa
Odpowiedzialność karna grozi zasadniczo za dokonanie czynu zabronionego: zrealizowanie wszystkich opisanych w ustawie znamion przestępstwa. W przypadku tzw. przestępstw materialnych (skutkowych) oznacza to, że odpowiedzialność karna warunkowana jest wystąpieniem dodatkowego znamienia skutku. Skutkiem jest pewna zmiana w świecie zewnętrznym, oderwana czasowo (niekiedy także miejscowo) od samego działania . Oprócz dokonania przestępstwa, nauka prawa karnego zna także przygotowanie do przestępstwa – najwcześniejsze stadium, oraz usiłowanie przestępstwa – stadium pomiędzy przygotowaniem oraz dokonaniem.
Niekiedy od momentu powzięcia zamiaru popełnienia przestępstwa do jego dokonania upływa bardzo krótki okres czasu. Wówczas brak jest podstaw, aby odrębnie analizować kwestię przygotowania lub usiłowania przestępstwa, zwłaszcza jeśli sprawcy może ostatecznie przypisać odpowiedzialność karną za dokonane przestępstwo. Niekiedy działanie sprawcy jest jednak rozciągnięte w czasie, a w stanie faktycznym wyraźnie rysują się pewne czynności przygotowawcze oraz bezpośrednie zmierzanie do dokonania przestępstwa. Co istotne, pod pojęciem usiłowania rozumie się właśnie owo bezpośrednie zmierzanie do dokonania. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że usiłowaniem będzie sytuacja, kiedy sprawca ze swej strony zrobił wszystko (względnie prawie wszystko), aby doszło do popełnienia przestępstwa, niemniej dokonanie – niezależnie z jakich przyczyn – nie nastąpiło.
Jakkolwiek kara za przygotowanie grozi tylko w przypadkach określonych w ustawie karnej, tak zawężenia takiego brak jest w odniesieniu do usiłowania. Innymi słowy, usiłowanie popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa określonego w ustawie może rodzić odpowiedzialność karną. Nie tylko zatem usiłowanie oszustwa zagrożone jest sankcją karą. Odnosi się to do każdego de facto przestępstwa.
Odpowiedzialność karna za popełnienie oszustwa
Oszustwo jest przestępstwem skutkowym. Aby można było mówić o dokonanym przestępstwie oszustwa, oprócz wprowadzenia osoby dysponującej mieniem w błąd, musi jeszcze dojść do samego rozporządzenia mieniem. Owo rozporządzenie mieniem (mające jednocześnie charakter niekorzystny z punktu widzenia interesów majątkowych osoby pokrzywdzonej) jest właśnie skutkiem, bez którego nie można mówić o dokonanym oszustwie.
Wyobrazić można sobie następujący stan faktyczny: pośrednik finansowy stara się przekonać inwestora do zakupu obligacji emitowanych przez daną spółkę. Mając świadomość złej sytuacji finansowej emitenta, nie tylko nie informuje on inwestora o tym fakcie, lecz przekonuje go również, iż wykup obligacji nie jest w żaden sposób zagrożony i pieniądze na pewno do niego wrócą łącznie z odsetkami. Inwestor prosi o dodatkowe trzy dni na zgromadzenie środków pieniężnych. W między czasie pojawia się w prasie informacja na temat emitenta. Okazuje się, że spółka ma już problemy z terminowym regulowaniem swoich wymagalnych zobowiązań finansowych i jeden z wierzycieli nosi się z zamiarem złożenia wniosku o upadłość. Inwestor rezygnuje z zakupu obligacji.
Choć nie doszło tutaj do niekorzystnego rozporządzenia mieniem pokrzywdzonego, to jednak pośrednik finansowy wprowadził inwestora w błąd co do okoliczności mającej istotne znaczenie dla podjęcia decyzji o ulokowaniu środków finansowych. Działanie pośrednika cechował zamiar bezpośredni: mając świadomość złej kondycji finansowej spółki, namawiał do inwestycji, licząc na prowizję od transakcji. Brak rozporządzenia mieniem nastąpił tymczasem z przyczyn niezależnych od samego sprawcy. Jest to tym samym przypadek karalnego usiłowania oszustwa.
Zachowanie pośrednia finansowego jest niewątpliwie społecznie naganne. Co więcej jednak, prawo karne przewiduje odrębną podstawę prawną odpowiedzialności karnej za takie działanie: art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k.
Jaka kara grozi za usiłowanie oszustwa?
Zasada jest taka, że usiłowanie popełnienia przestępstwa zagrożone jest taką samą karą jak jego dokonanie (art. 14 § 1 k.k.). Co do zasady za usiłowanie oszustwa grozi zatem kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W wypadku mniejszej wagi, charakteryzującym się mniejszą karygodnością, sprawcy wymierza się karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Zastrzec w tym miejscu trzeba, że ustawowe granice kary to jedno. W każdym przypadku kara powinna być dostosowana do rzeczywistego stopnia społecznej szkodliwości czynu. W zakresie, w jakim usiłowanie cechuje się właśnie brakiem dokonania przestępstwa, stopień karygodności co do zasady jest tu zatem niższy. Oznacza to, że za usiłowanie powinno się jednak wymierzyć karę zbliżoną do dolnej granicy wymiaru kary, aniżeli odwrotnie. Każdy przypadek wymaga przy tym indywidualnej oceny.
Brak karalności usiłowania
Na koniec warto się jeszcze odnieść do instytucji czynnego żalu. Zgodnie mianowicie z art. 15 § 1 k.k., „Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego”. Jeśli zatem brak dokonania jest wynikiem aktywności samego sprawcy, który odstąpił od zamiaru popełnienia przestępstwa i nie dopuścił do powstania przestępczego skutku, nie będzie on podlegał karze. Co wynika już z regulacji procesowej, w tego typu przypadkach postępowania karne w ogólne nie powinno być wszczęte, jeśli zaś okoliczności czynnego żalu ujawniły się dopiero w ramach postępowania – powinno się je umorzyć (art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.).
Godzi się w tym miejscu podkreślić, iż z perspektywy czynnego żalu istotna jest przesłanka dobrowolności. Choć sam motyw odstąpienia nie jest istotny, tak decyzja o zaniechaniu przestępczego procederu musi wyjść od samego sprawcy. W przytoczonym wyżej stanie faktycznym o dobrowolności nie można rzecz jasna mówić: brak dokonania oszustwa był wynikiem własnej aktywności osoby pokrzywdzonej. Z tego też powodu jest to przypadek karalnego usiłowania oszustwa.
Pomoc prawna adwokata
Sprawy o usiłowanie popełnienia przestępstwa, w tym usiłowanie oszustwa, wcale nie są rzadkim przedmiotem postępowań karnych. Zapraszam Państwa do zaznajomienia się z ogólną ofertą: Oszustwo.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
