Blog

Odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej

Jakiś czas temu zajmowałam się tematyką odpowiedzialności karnej za działanie na szkodę spółki. Wpis ten dotyczył głównie członków zarządu. Oczywistym jest jednak, ze zarząd nie jest jedynym organem jaki występuje w spółkach. Mamy także radę nadzorczą, której głównym zadaniem jest nadzór nad działalnością spółki we wszystkich aspektach, czyli innymi słowy – kontrola poczynań zarządu. Szczególnie w sytuacji, gdy wskutek poczynań reprezentantów spółki dojdzie do powstanie znaczna szkoda majątkowa, pojawia się pytanie, jak wygląda odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej

Spis treści

Czy członek rady nadzorczej może popełnić przestępstwo z art. 296 k.k.?

Dla przypomnienia warto wskazać, że zgodnie z art. 296 k.k.:

„§ 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 1a. Jeżeli sprawca, o którym mowa w § 1, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 1a działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 2 wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 4a. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego.

§ 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.”

Przestępstwo opisane we wskazanym przepisie zwane jest również przestępstwem niegospodarności lub też przestępstwem działania na niekorzyść spółki. Z perspektywy oceny, jak kształtuje się odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej, kluczowa jest wykładnia znamienia „zajmowania się sprawami majątkowymi”. Obowiązki członków rady nadzorczej wynikają z ustawy i tutaj wątpliwości nie ma (por. art. 219 § 1 k.s.h. oraz art. 382 § 1 k.s.h.).

Pytanie tylko, czy sprawowanie nadzoru nad działalności spółki – jak zostało to określone w przywołanych przepisem, jest zajmowaniem się sprawami majątkowymi, od czego byłaby uzależniona odpowiedzialność rady nadzorczej. Tutaj jednak sprawa nie jest tak oczywista. Co prawda pojawiają się głosy, iż samo sprawowanie nadzoru podpada już pod pojęcie zajmowania się sprawami majątkowymi, tak jest to zapatrywane sprzeczne z dotychczasowym dorobkiem zarówno doktryny prawniczej, jak i orzecznictwa. Przyjmuje się bowiem, że aby można było mówić, że ktoś zajmuje się cudzymi sprawami majątkowymi, musi on być wyposażony zarówno w kompetencje prowadzące do zachowania i ochrony majątku, jak również do jego powiększania. Oba te aspekty muszą wystąpić łącznie. Przywołać można tutaj wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 października 2011 r., sygn. akt II AKa 145/11, w którym stwierdzono, iż:

„Za osobę zajmującą się cudzymi sprawami majątkowymi uznaje się tylko tego, kogo obowiązki i uprawnienia obejmują łącznie zarówno dbałość o uchronienie powierzonego mienia przed uszczerbkiem, zniszczeniem lub zagubieniem, pogorszeniem stanu interesów majątkowych, jak i wykorzystanie tego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby zostało ono powiększone lub wzrosła jego wartość. Przez zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą rozumie się wszelkie zachowanie polegające na decydowaniu w tych sprawach, współdziałaniu w decyzjach lub wpływaniu na rozstrzygnięcia bądź udzielaniu rady, jeśli jest się do tego zobowiązanym z jakiegokolwiek tytułu. W pojęciu “zajmowania się” nie mieszczą się czynności ściśle wykonawcze ani wykonanie ściśle oznaczonych i precyzyjnych poleceń lub wykonywanie obowiązków tylko w zakresie dbałości, aby stan mienia nie uległ pogorszeniu”.

Rozszerzenie kompetencji członka rady nadzorczej w umowie lub statucie spółki

Odpowiedzialność członków rady nadzorczej wygląda zgoła odmiennie wówczas, gdy umowa spółki lub statut rozszerza ich kompetencje. Dopuszcza to wprost art. 220 k.s.h. oraz art. 384 § 1 k.s.h. Najczęściej rozszerzenie tych kompetencji może polegać na konieczności uzyskania zgody rady nadzorczej na dokonanie określonej czynności. W takiej natomiast sytuacji, gdy członkowie rady nadzorczej mają już realny wpływ na proces decyzyjny, otwiera się droga do poszukiwania ich odpowiedzialności.

W tym kontekście warto przywołać treść wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 marca 2016 r., sygn. akt: II AKa 64/16, zgodnie z którym:

„Członek rady nadzorczej spółki może być zaliczony do kręgu osób zajmujących się sprawami majątkowymi owej spółki (art. 296 KK) przede wszystkim wówczas, gdy wynika to jednoznacznie z umowy spółki. Brak odpowiednich unormowań umownych otwiera możliwość odpowiedzialności na podstawie art. 296 w zw. z art. 21 § 2 KK, a więc w sytuacji współdziałania z członkiem zarządu”

Oczywiście nie oznacza to, że członkowie rady nadzorczej mogą być niejako automatycznie pociągani do odpowiedzialności za działania zarządu, jeżeli tylko uczestniczyli w podjęciu danej decyzji. Odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej na pewno nie będzie automatyczna. Wszystko zależy od konkretnych okoliczności sprawy. Bardzo często zdarza się bowiem, że zarząd ukrywa przed radą nadzorczą określone informacje lub też przedstawia informacje nieprawdziwe, co oczywiście będzie wpływać na zakres odpowiedzialności poszczególnych jej członków.

Odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej za współsprawstwo lub podżeganie

Odnosząc się jeszcze do tezy, która wybrzmiewa z orzeczenia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, przywołanego powyżej, należy zwrócić także uwagę na to, że odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej może mieć inną podstawę. Brak bowiem podstaw do samodzielnej odpowiedzialności członka rady nadzorczej nie oznacza, że nie będzie można mu przypisać odpowiedzialności za współsprawstwo czy podżeganie. Nie chodzi przy tym wyłącznie o sytuację, w której zarząd zawiera oczywiście niekorzystną umowę przy aprobacie rady nadzorczej (gdy jej zgoda była wymagana), a członkowie rady nadzorczej mają świadomości braku ekonomicznego sensu tej transakcji. Bardziej złożone są sytuacje, w której rada nadzorcza formalnie nie ma wpływu na decyzje (jej kompetencje nie zostały rozszerzone w umowie lub statucie spółki), jednakże nieformalnie wpływa na zarząd.

Przede wszystkim będziemy tutaj mówić o tzw. współsprawstwie polecającym, gdzie wykorzystując stosunek zależności rada nadzorcza będzie wpływała na postępowanie zarządu. Taki stosunek zależności zazwyczaj istnieje np. w spółce akcyjnej, gdzie członkowie zarządu są co do zasady powoływani i odwoływanie przez radę nadzorczą, a więc – obawiając się utraty swojej posady – mogą być podatni na „nieformalne rady i wytyczne”. Odpowiedzialność rady nadzorczej w spółce akcyjnej wymaga zatem wnikliwej analizy.

Odpowiedzialność karna członka rady nadzorczej może się także opierać na tzw. niesprawczych postaciach współdziałania: za podżeganie lub pomocnictwo. Trudno w ramach niniejszego opracowania przywołać kazuistycznie wszystkie możliwe konfiguracje. Sprawy z zakresu art. 296 k.k. mają co do zasady bardzo złożony i skomplikowany charakter.

Odpowiedzialność karna członka komisji rewizyjnej

Komisja rewizyjna jest organem występującym w spółce z ograniczoną odpowiedzialności. Nie jest to obligatoryjny organ i nie występuje we wszystkich spółkach. Wręcz odwrotnie, jego występowanie należy do rzadkości. Komisja rewizyjna może występować obok rady nadzorczej lub zamiast jej.

Do obowiązków komisji rewizyjnej zgodnie z ustawą należy ocena sprawozdań, o których mowa w art. 231 § 2 pkt 1 k.s.h., i wniosków zarządu dotyczących podziału zysku lub pokrycia straty, a także składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny, w trybie i w zakresie określonym dla wykonywania tych czynności przez radę nadzorczą. Zakres obowiązków jest zatem zbyt wąski, aby członkowie komisji rewizyjnej mogli w ogóle dopuścić się przestępstwa z art. 296 k.k. Kodeks spółek handlowych przewiduje jednak w art. 221 § 2, że w spółce niemającej rady nadzorczej, umowa spółki może rozszerzyć obowiązki komisji rewizyjnej. Jeżeli zatem tak się stanie, i np. podjęcie określonej decyzji będzie wymagało zgody komisji rewizyjnej, wówczas może się zrodzić odpowiedzialność karna członków komisji rewizyjnej. Wcześniejsze uwagi dotyczące członków rady nadzorczej znajdą tu odpowiednie zastosowanie.

Odpowiedzialność karna na gruncie przepisów k.s.h.

W przypadku odpowiedzialności karnej na gruncie przepisów kodeksu spółek handlowych należy wymienić art. 587 k.s.h., zgodnie z którym:

„§ 1. Kto przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w tytule III i IV ogłasza dane nieprawdziwe albo przedstawia je organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”

W odniesieniu do członków rady nadzorczej przepis ten może mieć w szczególności zastosowanie w odniesieniu do obowiązku składania walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania dotyczącego oceny zgodności sprawozdania zarządu i sprawozdania finansowego w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym, oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty. Odpowiedzialność karna członków rady nadzorczej może się w tym zakresie zaktualizować.

Adwokat Kraków – Prawo Karne

Podsumowując, co do zasady odpowiedzialność karna członków rady nadzorczej z art. 296 k.k. będzie wyłączona, gdyż nie są oni osobami, o których można byłoby powiedzieć, że zajmują się sprawami majątkowymi spółki. W konkretnych stanach faktycznych ta ocena może być jednak różna, w szczególności w związku z odrębnościami wprowadzanymi przez umowę lub statut spółki. W praktyce problemem może być także doszukiwanie się przez prokuraturę zarzutu współsprawstwa. Niestety nierzadko zarzuty te są budowane w oparciu o zeznania członków zarządu, którzy chcąc uzyskać niższy wymiar kary „ujawniają osoby zaangażowane w popełnienie przez nie przestępstwa”. Sytuacja taka wymaga obrony, a z uwagi na poziom skomplikowania tej materii, pomoc adwokata może okazać się niedozowna.


Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

Jestem adwokatem specjalizującym się w prawie karnym. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskałam również stopień doktora nauk prawnych z dziedziny prawa karnego. Jestem członkiem Izby Adwokackiej w Krakowie. Więcej o mnie...

Bezpieczeństwo prawnokarne
Jak mogę Państwu pomóc?
Zakres pomocy prawnej różnić się będzie w zależności od Państwa roli w postępowaniu karnym: osoba oskarżona bądź pokrzywdzona. Odrębna oferta kierowana jest także do jednostek organizacyjnych, gdzie pomoc prawna ma zasadniczo charakter pozaprocesowy.
sprawy karne - osoba pokrzywdzona

Pokrzywdzony

sprawy karne - jednostka organizacyjna

Jednostka organizacyjna

Kontakt