W Polsce zmagamy się aktualnie z zagrożeniem koronawirusem SARS-Cov-2, który wywołuje chorobę COVID-19. W tym kontekście mówi się o epidemii a nawet pandemii. Polski rząd wprowadził wiele ograniczeń dotyczących codziennego życia, aby zminimalizować ryzyko zakażenia większej liczby osób. Czy kara za naruszenie nakazów i zakazów związanych z koronawirusem jest przewidziana?
Spis treści
Co rusz docierają do nas sygnały o lekceważeniu zagrożenia przez niektóre osoby, jak chociażby przypadku ucieczki ze szpitala osób z podejrzeniem zakażenia koronawirusem czy też nieprzestrzeganiem kwarantanny. Poniższy wpis zajmie się odpowiedzialnością karną z tym związaną. Nie ma on za zadanie nikogo straszyć, a jedynie uzmysłowić jak ważne jest to, aby wszyscy stosowali się do zaleceń sanitarnych.
Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie zarządzeń leczniczych (art. 116 k.w.)
Kodeks wykroczeń wprowadza w art. 116 odpowiedzialność za tzw. nieprzestrzeganie zarządzeń leczniczych. Odnosząc treść przywołanego przepisu do sytuacji związanej z koronawirusem, można dekodować następującą normę prawną: Kto wiedząc o tym, że:
- jest chory na chorobę zakaźną (COVID-19) albo podejrzany o tę chorobę;
- styka się z chorym na taką chorobę lub podejrzanym o to, że jest chory na taką chorobę;
- jest nosicielem zarazków takiej choroby (koronawirus SARS-Cov-2) lub podejrzanym o nosicielstwo
nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia, podlega karze grzywny albo karze nagany.
Powyższe oznacza, że za nieprzestrzeganie obostrzeń wprowadzonych przez władze takie jak kwarantanna, obowiązek hospitalizacji, zakaz otwarcia sklepów w galeriach handlowych, zakaz otwarcia restauracji, kawiarni, barów, kin, teatrów, siłowni, klubów tanecznych, klubów fitness, muzeów itp. grozić może odpowiedzialność przewidziana w kodeksie wykroczeń. Muszą być przy tym spełnione wskazane wyżej warunki “kontaktu z chorobą”.
Odpowiedzialność rodziców
Warto jednocześnie nadmienić, że zgodnie z art. 116 § 2 kodeksu wykroczeń, tej samej karze, jak za powyższy czyn, podlega również ten, kto sprawuje pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną i nie dopełnia obowiązku spowodowania, aby osoba ta zastosowała się do określonych nakazów, zakazów lub zarządzeń leczniczych. Przepis ten oznacza, że przykładowo rodzice mogą odpowiadać za niedopilnowanie, aby ich dzieci stosowały się do reguł postępowania ustalonych na czas zagrożenia koronawirusem.
Co grozi za nieprzestrzeganie kwarantanny?
Zgodnie z art. 24 § 1 kodeksu wykroczeń grzywna wymierzana w wysokości od 20 zł do 5000 zł, chyba, że ustawa stanowi inaczej. W omawianym wypadku nie ma jednak wyjątku i maksymalna wysokość grzywny wynosi właśnie 5000 zł. Zgodnie z zasadą indywidualizacji sankcji karnej, przy wymierzaniu grzywny bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Chodzi zatem o to, że wymierzona grzywna stanowiła adekwatną dolegliwość i zapobiegła ponownemu naruszeniu porządku prawnego.
Mandat karny koronawirus
Co do zasady kara za wykroczenie wymierzana jest przez sąd karny, po uprzednim skierowaniu wniosku o ukaranie. Grzywna może być przy tym nałożona na sprawcę także w drodze mandatu karnego. Co jest nam dobrze znane z praktyki wykroczeń w ruchu drogowym, przypadek taki może mieć miejsce przy złapaniu sprawcy na gorącym uczynku bądź bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia. Grzywna za nieprzestrzeganie kwarantanny może być także nałożona w drodze mandatu karnego. Jeśli sprawca go nie przyjmie – sprawa trafi do sądu karnego na ogólnych zasadach.
Odpowiedzialność karna za narażenie na zarażenie chorobą (art. 161 k.k.)
O wiele dalej idąca, bo wprowadzająca odpowiedzialność karną za przestępstwo, jest norma wskazana w art. 161 kodeksu karnego. Zgodnie z paragrafem 2 tego artykułu, kto wiedząc, że jest dotknięty chorobą zakaźną, naraża bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką chorobą podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności. Przestępstwo to jest przestępstwem skutkowym, konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo, gdzie swoistym skutkiem jest wywołanie bezpośredniego niebezpieczeństwa zarażenia.
Co istotne, znamię „dotknięty chorobą” oznacza w tym wypadku po prostu osobę chorą. Wątpliwości może wywoływać sytuacja, w której ktoś jest zakażony koronawirusem SARS-Cov-2, jednakże nie występuje u niego choroba COVID-19. Wydaje się , że przypadek taki nie będzie podpadał pod zakres penalizacji przywołanego przepisu.
Świadomość choroby
Przyjmuje się, że aby mogło dojść do popełnienia przestępstwa, konieczna jest wiedza danej osoby, że została dotknięta chorobą. Rozstrzygające będą tu badania diagnostyczne. Do czasu otrzymania wyników, stwierdzający zachorowanie, nie będzie można mówić o „wiedzy o zachorowaniu” i będzie trwał czas tzw. „bezkarnego narażania na zarażenie”. Od chwili jednak, w której sprawca zapozna się z wynikami badań, jego działania narażające osobę trzecią na zarażanie będą podlegały odpowiedzialności prawnokarnej.
W doktrynie podnosi się, że sprawca swoją świadomością powinien obejmować również to, że określone działanie (np. podanie ręki) może narazić drugą osobę na zarażenia. W przypadku spraw z wiązanych z koronawirusem wydaje się jednak, że wiedza na temat jego rozprzestrzeniania z uwagi na działania mediów jest już powszechna. Nie do obrony jest zatem stanowisko, że ktoś nie miał pojęcia o tym, że swoim zachowaniem mógł narazić drugą osobę na zakażenie.
Co grozi za narażenie na zarażenie koronawirusem?
Za narażenie na zarażenie koronawirusem przewidziana jest kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku. W przypadku, gdyby sąd zdecydował się na zastosowanie kary pozbawienia wolności, jej minimalna wysokość wyniesie jeden miesiąc. Warto zaznaczyć przy tym, że ściganie przestępstwa z art. 161 k.k. następuje wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego, a więc bez jego decyzji w tej sprawie, prokuratura nie może podjąć się prowadzenia postępowania karnego.
Odpowiedzialność karna na narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu związane z zakażeniem koronawirusem (art. 160 k.k. w zw. z art. 161 k.k.)
Powyżej opisane przestępstwo, wynikające z art. 161 kodeksu karnego dotyczyło wyłącznie sytuacji, w której sprawca narażał drugą osobę na zarażenie. Trochę inaczej należy jednak spojrzeć na sprawę, gdy zarażenie to może grozić utratą życia albo ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu. Wówczas w grę powinna wchodzić kumulatywna kwalifikacja z art. 160 kodeksu karnego, przewidującym właśnie odpowiedzialność za narażenie życia bądź ciężki uszczerbek na zdrowiu.
Główną zmienną będzie tutaj to, czy sprawca miał świadomość, że zarażenie się przez drugą osobę może być dla niej np. śmiertelne. Przypadek ten będzie dotyczył w szczególności kontaktu z osobami schorowanymi i w podeszłym wieku. Powszechnie wiadomo, że koronawirus dla tych osób jest najbardziej groźny a śmiertelność wśród osób starszych jest najwyższa. Jeżeli zatem osoba chora lub zakażona (w tym wypadku, należy uznać, że nie jest konieczne potwierdzenie na chorbę COVID-19, a wystarczy samo zakażenie koronawirusem SARS-Cov-2) naraziłaby taką osobę na zakażenie, to powstaje realne zagrożenie jej życia, a tym samym aktualizuje się odpowiedzialność z art. 160 k.k. Każdy przypadek wymaga przy tym indywidualnej oceny.
Co grozi za narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w związku z zakażeniem koronawirusem?
W przypadku narażenia na utratę życia lub ciężkiego uszczerbku zagrożenie karą jest znacznie surowsze. W typie podstawowym zagrożone jest kara pozbawienia wolności do lat 3. Należy jednak zauważyć, że w przypadku, w którym na sprawcy ciążył obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo (np. opiekun, lekarz, pielęgniarka itp.), będziemy mieli do czynienia z typem kwalifikowanym zagrożonym karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Z kolei w przypadku popełnienia czynu nieumyślnie, sprawca będzie podlegał karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.
Odpowiedzialność karna za spowodowanie rozszerzenia się choroby zakaźnej (art. 165 § 1 pkt 1 k.k.)
W mediach mówi się ostatnio o karze pozbawienia wolności do lat 8 za naruszenie kwarantanny. Możliwość taką przewiduje zasadniczo przepis art. 165 § 1 pkt 1 k.k., penalizujący sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób poprzez spowodowanie szerzenia się choroby zakaźnej. Jeśli nierozważne zachowanie osoby, będącej nosicielem koronawirusa, doprowadzi do stanu realnego zagrożenia dla życia lub zdrowia wielu osób, zgodnie z poglądami doktryny – co najmniej 6, może ona odpowiadać za czyn z art. 165 § 1 pkt 1 k.k.
Z uwagi na sposób, w jaki dochodzi do rozprzestrzeniania się choroby COVID-19, realizacja znamienia “wielości osób” nie koniecznie będzie nastręczać trudności. Podkreślić przy tym trzeba, że zagrożenie musi mieć charakter realny, nie zaś tylko abstrakcyjny. Każdy przypadek wymaga oczywiście odrębnej analizy. Co więcej jednak, typ podstawowy, zagrożony właśnie karą do 8 lat pozbawienia wolności, penalizuje tylko zachowanie umyślne. Sprawca musi mieć zatem świadomość szerzenia swoim zachowaniem choroby COVID-19, co łączy się zarazem ze świadomością zakażenia koronawirusem. Odpowiedzialność karna nie ogranicza się jednak do działania umyślnego, a obejmuje również zachowanie nieumyślne.
Jaka grozi kara za spowodowanie rozszerzenia się koronawirusa i choroby COVID-19?
Sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób poprzez spowodowanie szerzenia się choroby zakaźnej COVID-19 zagrożone jest zasadniczo karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W przypadku działania nieumyślnego, również objętego penalizacją, sprawcy grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Jeśli następstwem zachowania sprawcy jest tymczasem śmierci człowieka, sankcja karna ulega odpowiedniemu obostrzeniu. W przypadku zachowania umyślnego wynieść można nawet 12 lat pobawienia wolności, w przypadku zachowania nieumyślnego – do 8 lat pozbawienia wolności.
Kara za naruszenie nakazów i zakazów związanych z koronawirusem: podsumowanie
Lekceważące podejście do nakazów i zakazów związanych z zagrożeniem koronawirusem może mieć daleko idące skutki również na gruncie prawa karnego. Kara za naruszenie nakazów i zakazów związanych z koronawirusem jest przewidziana także przez prawo karne. Żywić należy nadzieję, że przypadków kwalifikujących się do tej odpowiedzialności będzie jak najmniej. Zdrowy rozsądek powinien wziąć górę i pozwolić wspólnie przetrwać ten trudny okres bez zakażeń lub przynajmniej pozwolić na zminimalizowanie ich liczby. Najbardziej surową sankcją będzie tu rzecz jasna sankcja zdrowotna.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
