Nierzetelna opinia biegłego nie jest rzadkim przypadkiem. Jakkolwiek odpowiedzialność karna za fałszywą opinię biegłego uregulowana jest w kodeksie karnym, tak w praktyce zarzut fałszywej opinii jest kwestią problematyczną. Po pierwsze, opinia co do zasady stanowi wyraz czyjegoś indywidualnego stanowiska. Po drugie, sąd nie jest zasadniczo związany dowodem z opinii biegłego, a dowód ten podlega swobodnej ocenie z uwzględnieniem całości materiału dowodowego. Nie oznacza to jednak, że biegły ma całkowitą swobodę w formułowaniu wniosków, a w określonych przypadkach spotkać go może kara.
Spis treści
Przestępstwo przedstawienia fałszywej opinii
Zgodnie z art. 233 § 4 k.k., czynem karalnym jest przedstawienie przez biegłego, rzeczoznawcę lub tłumacza fałszywej opinii, ekspertyzy lub tłumaczenia, mających służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy. W zakresie, w jakim pojęcie „ekspertyzy” stanowi synonim opinii na gruncie procedury karnej, wyodrębnienie dwóch tych pojęć jest zbędne. Każda opinia (ekspertyza) wydana przez biegłego bądź rzeczoznawcę na polecenie organu prowadzącego postępowanie może być relewantna z punktu widzenia prawa karnego.
Zastrzec trzeba, że odpowiedzialność karna za fałszywą opinię ogranicza się właśnie do przypadków, gdy opinia (ekspertyza) została przygotowana na potrzeby konkretnego postępowania po formalnym ustanowieniu biegłego lub rzeczoznawcy. Posłużenie się w postępowaniu opinią prywatną, sporządzoną przykładowo na zlecenie jednej ze storn procesu, nie mieści się w zakresie kryminalizacji art. 233 § 4 k.k. W realiach danego stanu faktycznego, posłużenie się fałszywą opinią prywatną jako dowodem w postępowaniu może podpadać pod znamiona oszustwa sądowego. W kontekście tym odsyłam do odrębnego wpisu: Oszustwo w procesie cywilnym.
Odpowiedzialność karna za fałszywą opinię
Aby postawić zarzut fałszywej opinii, zawarta w niej ocena powinna dać się zweryfikować pod kątem prawdziwości. Na co zwracano już uwagę na wstępie, stosowanie kryterium prawdy w stosunku do opinii biegłego może budzić pewne wątpliwości w zakresie, w jakim treścią ekspertyzy jest zasadniczo indywidualna ocena danej kwestii. Z fałszywą opinią będziemy mieli jednak do czynienia w sytuacji, gdy ocena biegłego będzie się opierać na faktach, które ustalone zostały w sposób ewidentnie sprzeczny z rzeczywistym stanem faktycznym.
Odpowiedzialność karna za fałszywą opinię wchodziłaby także w rachubę w przypadku przyjęcia przez biegłego oczywiście błędnej metody badawczej. Przyjęcie tym niemniej jednej z konkurencyjnych metod w sytuacji, gdy dana metoda nie została konkluzywnie sfalsyfikowana przez środowisko naukowe, nie stanowi czynu karalnego. Fałszywą opinią będzie tym niemniej ocena jednoznacznie sprzeczna z aktualnym stanem wiedzy w dziedzinie, której opinia dotyczy.
Fałszywa opinia a poświadczenie nieprawdy
Pojęciem „fałszywej opinii” na gruncie art. 233 § 4 k.k. objąć należy opinię jako całość, a to – z uwzględnieniem wniosków. Tutaj też pojawia się problem ze stosowaniem kryterium prawdy do oceny fałszywości ekspertyzy. Wnioski o tyle są jednak istotnym elementem przestępstwa przedstawienia fałszywej opinii, że pozwalają odróżnić czyn z art. 233 § 4 k.k. od przestępstwo tzw. fałszu intelektualnego z art. 271 § 1 k.k.
Przestępstwo fałszu intelektualnego oznacza poświadczenie przez osobę uprawnioną do wystawienia dokumentu co do okoliczności mającej znaczenie prawne. Dokumentem poświadczającym nieprawdę może być właśnie ekspertyza wydana przez biegłego. Odpowiedzialność karna za tzw. fałsz intelektualny dotyczy bowiem tylko poświadczenia faktów, które da się zweryfikować pod kątem ich prawdziwości lub fałszywości. Fałsz intelektualny nie obejmuje natomiast samych ocen. W tym zakresie wchodzi w rachubę tylko odpowiedzialność karna za fałszywą opinię z art. 233 § 4 k.k.
Odpowiedzialność karna za nieumyślne przedstawienie fałszywej opinii
Przepis art. 233 § 4 k.k. sankcjonuje umyślne działanie sprawcy. Biegły musi mieć świadomość, iż ocena przedstawiona w ekspertyzie nie polega na prawdzie. Niezależnie od tego, w art. 233 § 4a k.k. ustawodawca przewidział nieumyślny odpowiednik tego przestępstwa.
Co istotne, nieumyślne działanie biegłego tylko wtedy będzie się wiązać z odpowiedzialnością karną, gdy naraził on interes publiczny na istotną szkodę. Pojęcie „istotnej szkody” nie poddaje się niestety jednoznacznej wykładni. Przyjąć generalnie trzeba, że chodzi tutaj o szkodę stanowiącą znaczący uszczerbek w majątku pokrzywdzonego. Orientacyjnie można się w tym kontekście odwołać do ustawowej definicji pojęcia „znacznej szkody”, rozumianej jako szkoda, której wartość w czasie czynu przekracza 200.000,00 zł (art. 115 § 7 k.k.) złotych. Każdy przypadek wymaga jednak indywidualnej oceny. Podkreślić jednakowoż trzeba, że karalność nie jest tutaj uzależniona od rzeczywistego wystąpienia szkody. Jeśli przedstawienie fałszywej opinii potencjalnie może spowodować szkodę. Potencjalne roszczenia odszkodowawcze, jakie strona będzie mogła wytoczyć przeciwko Skarbowi Państwa, mogłyby się kwalifikować jako „narażenie na szkodę”.
Co grozi za fałszywą opinię?
Odpowiedzialność karna za fałszywą opinię może być surowa. Umyślne działanie biegłego zagrożone jest karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. Zachowanie nieumyślne, jako zwierające mniejszy ładunek społecznej szkodliwości, spotkać się może z karą pozbawienia wolności do lat 3 bądź – zgodnie z zasadami ogólnymi – karą grzywny lub ograniczenia wolności.
W miejscu tym zwrócić należy dodatkowo uwagę na szczególną podstawę prawną do nadzwyczajnego złagodzenia kary bądź odstąpienia od jej wymierzenia. Zgodnie mianowicie z art. 233 § 5 k.k., sąd będzie miał taką możliwość, gdy fałszywa opinia nie wywarła wpływu na rozstrzygnięcie danej sprawy, bądź też gdy biegły przed zakończeniem postępowania dobrowolnie sprostował nierzetelną opinię.
Pomoc prawna adwokata
Postępowanie w przedmiocie przestępstwa przedstawienia fałszywej opinii jest jednym z trudniejszych dowodowo do przeprowadzenia. Niezbędna może się okazać odrębna opinia biegłego co do fałszywości spornej ekspertyzy. W każdej sprawie warto skonsultować się z adwokatem, który doradzi w zakresie środków prawnych przysługujących stronie w danym przypadku.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
