W dniu 14 sierpnia 2019 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Jedną z najistotniejszych zmian jest niewątpliwie prekluzja dowodowa w procesie karnym. Ograniczenie w dowodzeniu okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną bądź wpływających na niższy wymiar kary kłuci się zasadniczo z prawem oskarżonego do obrony. Zmian godzących w prawo do obrony jest jednak więcej.
Spis treści
Prekluzja dowodowa w procesie karnym
O co tak właściwie chodzi z prekluzją dowodową w procesie karnym? Do Kodeksu postępowania karnego ustawodawca wprowadza odrębną podstawę odrzucenia wniosku dowodowego zgłoszonego po terminie wyznaczonym przez sąd. Odrzuceniu nie będzie jednak podlegał każdy wniosek dowody. Zgodnie z nowym art. 170 § 1 pkt 6 i § 1a k.p.k., prekluzja nie dotyczy okoliczność, która – tutaj cytat – „ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie, czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 lub 65 Kodeksu karnego lub czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g Kodeksu karnego”. Znamienne, że dowody na okoliczności wypływające na łagodniejszy wymiar kary objęte są zatem prekluzją.
Prekluzja dowodowa w procesie karnym nie ma zatem charakteru absolutnego. Założyć można w związku z tym, iż każdemu wnioskowi dowodowemu towarzyszyć odtąd będzie uzasadnienie ukierunkowane na wykazanie istotnego znaczenia dla ustalenia podstaw odpowiedzialności karnej. Nie jest to przy tym całkowicie niedorzeczne. Rozmaite okoliczności wypływające na łagodniejszy wymiar kary często mogą się pokrywać z okolicznościami natury podmiotowo-przedmiotowej, które przesądzałyby przy niektórych typach przestępstw o realizacji typu uprzywilejowanego w postaci „wypadku mniejszej wagi”. Wpływać by one również mogły na kwestię karygodności (znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu) bądź zawinienia (anormalna sytuacja motywacyjna) i jako takie przesądzały o tym, czy w sprawie w ogóle mamy do czynienia z przestępstwem…
Nie ulega jednak wątpliwości, iż realizacja prawa do obrony w warunkach takiej prekluzji dowodowej będzie utrudniona. Adwokat w sprawach karnych będzie miał nieco „pod górkę”.
Postępowanie dowodowe pod nieobecność oskarżonego
Znacznym ograniczeniem prawa do obrony jest zarazem możliwości prowadzania postępowania dowodowego przed sądem pod usprawiedliwioną nieobecność oskarżonego, a niekiedy także jego obrońcy.
Zgodnie z nowym art. 378a § 1 k.p.k., sąd – w szczególnie uzasadnionych wypadkach – będzie mógł przeprowadzić postępowanie dowodowe podczas nieobecności oskarżonego lub obrońcy nawet jeśli należycie usprawiedliwili oni swoje niestawiennictwo. Ustawodawca odnosi się tu zwłaszcza do przesłuchania świadków, którzy stawili się na rozprawę w danym dniu. Co istotne, oskarżony lub obrońca będą mogli wnieść o „uzupełniające przeprowadzenie dowodu przeprowadzonego podczas jego nieobecności”. Wniosek taki będzie można złożyć najpóźniej na następnym terminie rozprawy i odpowiednio go uzasadnić wskazaniem na naruszenie gwarancji procesowych. Po tym terminie prawo do złożenia wniosku wygasa, na dalszym zaś etapie strona nie będzie mogła podnosić zarzutu naruszenia prawa do obrony.
Zastanawiać się można w świetle powyższego, czy wprowadzone zmiany rzeczywiście przyśpieszą postępowanie karne. Przeprowadzenie dowodu pod nieobecność oskarżonego lub jego obrońcy co do zasady godzić będzie w prawo do obrony, uzasadniając „uzupełniające przeprowadzenie dowodu”. Konieczny będzie zatem dodatkowy termin rozprawy…
Uwagi końcowe
Nowe przepisy wejdą zasadniczo w życie po 30 dniach od ogłoszenia ustawy. Odmiennie od dotychczasowych ustaw nowelizujących procedurę karną, wprowadzone zmiany znajdą zastosowanie także to już rozpoczętych postępowań sądowych. Zarówno prekluzja dowodowa w procesie karnym, jak i postępowanie dowodowe pod usprawiedliwioną nieobecność oskarżonego lub jego obrońcy staną się w najbliższym okresie prawem obowiązującym. Jak funkcjonować ono będzie w praktyce? Decyzja o odrzuceniu danego wniosku bądź przeprowadzeniu dowodu pod nieobecność oskarżonego bądź obrońcy należeć będzie do sędziego.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
