O przestępstwach korupcyjnych sporo już pisałam na łamach niniejszego bloga. W praktyce najbardziej doskwierający problem to niewątpliwie korupcja urzędnicza, czyli sprzedajność lub przekupstwo osób pełniących funkcje publiczną. Co raz częściej słyszy jednak o zarzutach korupcyjnych w sektorze gospodarczym, gdzie osoba wręczająca bądź przyjmująca łapówkę nie posiada żadnych władczych kompetencji w sferze publicznej. Czy korupcja gospodarcza jest karalna? O ile korupcja nie godzi w takich przypadkach w prawidłowość funkcjonowania instytucji publicznych, tak narusza prawidłowość obrotu gospodarczego i zasad wolnorynkowych. Z tego tez powodu ustawodawca przewidział odrębny typ przestępstwa korupcji gospodarczej (menadżerskiej).
Spis treści
Korupcja gospodarcza z art. 296a k.k.
Korupcja gospodarcza (menadżerska) została uregulowana w art. 296a k.k. Zgodnie z jego treścią:
§ 1. Kto, pełniąc funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub pozostając z nią w stosunku pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku mogące wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto w wypadkach określonych w § 1 udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 wyrządza znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 5. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 2 albo w § 3 w związku z § 2, jeżeli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.
Jak większość przestępstw korupcyjnych, korupcja gospodarcza ma swoją czynną i bierną stronę. W § 1 został przewidziana odpowiedzialność karna za tzw. sprzedajność gospodarczą, czyli przyjęcie łapówki. W § 2 mowa jest tymczasem o tzw. przekupstwie gospodarczym, czyli wręczeniu łapówki. Pod pojęciem łapówki rozumie się tu oczywiście ową korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę. O tym, czym w praktyce może być łapówka, przeczytają Państwo natomiast w poprzednich wpisach dotyczących korupcji czynnej i korupcji biernej. Podkreślić w tym miejscu jedynie trzeba, że za łapówkę uznaje się także samą obietnicę korzyści majątkowej lub osobistej. W miejscu tym warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2016 r., V KK 277/15, gdzie stwierdza się:
Na gruncie ustawowej typizacji przestępstwa z art. 296a § 2 KK nie ma żadnych podstaw by utrzymywać, że warunkiem ustalenia, iż sprawca obiecał udzielić korzyści, jest wykazanie, że miał on wolę spełnienia obietnicy. Założenie immanentnego istnienia zamiaru spełnienia obietnicy, jako warunku wypełnienia znamienia przedmiotowego ujętego w sformułowaniu „obiecuje udzielić korzyści”, byłoby apragmatyczne, jeśli uzmysłowić, że zaprzeczenie zamiarowi spełnienia obietnicy prawie zawsze ekskulpowałoby sprawcę, gdyż uniemożliwiałoby przyjęcie, że to znamię czynu zabronionego zostało zrealizowane.
Kto może ponosić odpowiedzialność za korupcję gospodarczą?
Korupcja gospodarcza w postaci biernej (łapownictwo) to przestępstwo o charakterze indywidualnych. Odpowiedzialność z art. 296a § 1 k.k. ponosić może tylko osoba, która pełni funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą, bądź też jest związana z taką jednostką umową o pracę, umową zlecenie lub umową o dzieło. Pomiędzy sprawcą a jednostką organizacyjną musi zatem istnieć pewien stosunek prawny. To, czy w danym przypadku mamy do czynienia z funkcją kierowniczą, ustala się poprzez analizę zakresu kompetencji sprawcy, które powinny się wiązać z podejmowaniem władczych decyzji. Ustalenie istnienie stosunku pracy, zlecenia lub umowy o dzieło następować będzie najczęściej na podstawie umów.
W ramach wyjaśnienia, ową “jednostką organizacyjną wykonującą działalność gospodarczą” będzie dowolny podmiot gospodarczy, niekoniecznie spółka prawa handlowego. W doktrynie zwraca się jednak uwagę, że w przypadku osób fizycznych wymagać należy przynajmniej minimalnej struktury organizacyjnej, aby można było mówić o przedsiębiorstwie w znaczeniu funkcjonalnym.
Podmiotowy zakresem odpowiedzialności karnej za korupcję menadżerską wygląda inaczej przy przekupstwie. Przestępstwo z art. 296a § 2 k.k. może bowiem popełnić każda osoba – niekoniecznie będąca nawet przedsiębiorcą bądź osobą zatrudnioną w sektorze gospodarczym.
Ekwiwalent łapówki
Odmiennie niż w przypadku korupcji urzędniczej, odpowiedzialność karna za korupcję gospodarczą zależy nie tylko od przyjęcie bądź wręczenia łapówki w związku z pełnioną funkcją. Jak wynika z przytoczonej wcześniej regulacji, łapownictwo wtedy będzie karalne, gdy łapówka została wręczona (obiecana) w zamian za określone działanie. Jest to tzw. ekwiwalent łapówki. Relewantnym ekwiwalentem może być na tyle poważne nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, że może ono skutkować szkodą majątkową po stronie jednostki, albo mieć postać czynu nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalnej czynności preferencyjnej. Zakres kryminalizacji korupcji gospodarczej jest zatem węższy niż korupcji urzędniczej, przypisanie natomiast odpowiedzialności karnej za czyn z art. 296a k.k. może wymagać dodatkowych czynności dowodowych z udziałem biegłego.
Szkoda majątkowa
Pojęcie szkody majątkowej rozumienie jest na gruncie art. 296a k.k. zgodnie z ogólnymi zasadami. Odnosi się zatem ono zarówno do rzeczywistej straty (damnum emergens), jak i utraconego zysku (lucrum cessans). W zakresie, w jakim przepis mówi o szkodzie wyrządzanej danej jednostce, poza zakresem kryminalizacji pozostają szkody po stronie osób trzecich, w tym – jeśli chodzi o spółki prawa handlowego – po stronie udziałowców lub akcjonariuszy przedsiębiorstwa.
Co istotne, zachowanie sprawcy wcale nie musi doprowadzić do powstania szkody majątkowej. Odpowiedzialność karna za korupcję menadżerską warunkowana jest samą możliwością wyrządzenia takiej szkody. Teza ta znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 lutego 2013 r., II AKa 356/12. Podkreśla się tu mianowicie:
Zachowanie mogące wyrządzić szkodę majątkową jednostce organizacyjnej w rozumieniu art. 296a § 1 KK to zachowanie polegające na wywołaniu takiej sytuacji, w której materialne interesy jednostki gospodarczej narażone są na niebezpieczeństwo uszczerbku.
Ocenę, czy dane zachowanie mogło wyrządzić jednostce szkodę, przeprowadzać należy z uwzględnieniem kryterium obiektywnego: zachowaniem karalnym będzie taki czyn, który w ocenie modelowego uczestnika obrotu gospodarczego mógł przynieść szkodę. Kwestia ta nie jest niestety łatwa do ustalenia w praktyce.
Czyn nieuczciwej konkurencji
Czynem nieuczciwej konkurencji jest zachowanie określone w art. 3 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z tym przepisem:
1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.
2. Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi.
Przywołana definicja ustawowa ma niestety charakter przykładowy, a to nie stawowi enumeratywnego wyliczenia możliwych czynów nieuczciwej konkurencji. Dla potrzeb art. 296a k.k. pierwszorzędne znaczenie będą miały zachowania uznane przez ustawodawcę za przejaw czynów nieuczciwej konkurencji w rozdziale II przywołanej ustawy.
Niedopuszczalna czynność preferencyjna
Niedopuszczalna czynność preferencyjna nie jest pojęciem ustawowo zdefiniowanym. Za niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, uznaje się zachowanie sprzeczne jest z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, regulaminami wewnętrznymi czy też ogólnym obowiązkiem dbania o powierzone mienie, który wynikać będzie z kontraktu menadżerskiego czy umowy o pracę. W doktrynie spotkać się może także z poglądem, że niedopuszczalną czynnością preferencyjną będzie również czyn sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa podmiotowego lub z zasadami współżycia społecznego w myśl art. 5 k.c.
Odpowiedzialność karna za korupcję gospodarczą
Co do zasady korupcja gospodarcza zagrożona jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Takie zagrożenie karne uprawnia sąd z jednej strony do zamiany kary więzienia na kary nieizolacyjne, grzywnę lub karę ograniczenia wolności, o ile spełnione są dodatkowe przesłanki z art. 37a k.k. Z drugiej strony, sąd może zastosować wobec sprawy instytucję warunkowego umorzenia postępowania na okres próby przy spełnieniu pozostałych przesłanek z art. 66 k.k.
Ustawodawca przewidział w art. 296a k.k. odrębny typ uprzywilejowany, zagrożony niższa sankcją, oraz typ kwalifikowany, zagrożony sankcją wyższą. W § 3 uregulowany został mianowicie tzw. wypadek mniejszej wagi, czyli zachowanie, które z uwagi na pewne okoliczności podmiotowo-przedmiotowe, charakteryzuje się niższą społeczną szkodliwością. Argumentem będzie tu przede wszystkim wartość łapówki czy nieznaczny charakter jej ekwiwalentu. W kontekście tym warto zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone na kanwie sprawy V KK 583/21 (wyrok z dnia 1 czerwca 2022 r.) dot. co prawda korupcji sportowej z art. 296b k.k., niemniej mające ogólny charakter:
Ustalenie wypadku mniejszej wagi uzależnione jest od całokształtu okoliczności przestępstwa zarówno przedmiotowych, jak i podmiotowych. Oceniając pod tym kątem zarzucane oskarżonym czyny, nie powinno z pola widzenia sądu odwoławczego ujść niewielkie skomplikowanie okoliczności czynów; mała doniosłość skutków; in casu – relatywnie niskie sumy pieniężne przekazywane jako łapówki oraz niewysoki stopień społecznej szkodliwości czynów, czego świadectwem było niezaskarżenie przez prokuratora łagodnych kar wymierzonych sprawcom przekupstw sportowych.
Za wypadek mniejszej wagi przewidziana została kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Typ kwalifikowany opisany został w § 4 przywoływanego przepisu. Surowsza kara, pozbawienie wolności od 6 miesięcy do lat 8, zastrzeżona została w sytuacji, gdy sprawca czynu z § 1, a zatem – biernej postaci korupcji gospodarczej, wyrządza jednostce znaczną szkodę majątkową. Jak wynika z art. 115 § 7 i 5 k.k., znaczną szkodą jest szkoda przekraczająca 200 000 złotych.
Klauzula bezkarności za korupcję gospodarczą
Rzeczą charakterystyk dla czynnej postaci łapownictwa jest tzw. klauzula bezkarności. Jeżeli osoba, która wręczyła menadżerowi łapówkę, zawiadomi o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw, ujawniając wszystkie istotne okoliczności przestępstwa zanim organ ten powziął o nim wiadomość, może wówczas liczyć na bezkarność. Korupcja gospodarcza powiela tym samym rozwiązania przyjęte dla potrzeb korupcji urzędniczej. Chodzi tutaj o zerwanie solidarności łączącej dającego i przyjmującego łapówkę, co ma na celu zwiększenie efektywności walki z korupcją.
Co przy tym istotne, na bezkarność nie może liczyć osoba, która przyjęła łapówkę, ów menadżer. Zawiadomienie o przestępstwie i ujawnienie okoliczności jego popełnienia mogą jednak skutkować niższym wymiarem kary.
Adwokat Prawo Parne Kraków – pomoc prawna
Korupcja gospodarcza jest kolejną postacią przestępczości korupcyjnej. Jakkolwiek zakres kryminalizacji czynu z art. 296a k.k. jest węższy niż korupcji urzędniczej, niższe jest również samo zagrożenie kare tego typu zachowań, to osoby uwikłane w korupcję menadżerską i tak muszą się liczyć ze dotkliwymi konsekwencjami. Oprócz kary w rachubę wchodzić tu również może przepadek korzyści majątkowej oraz środek karny w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Zanim jednak zapadnie w sprawie wyrok skazujący, oskarżony ma większe możliwości obrony aniżeli przy łapownictwie urzędniczym. W postępowaniu dowodowym musi bowiem zostać wykazany ekwiwalent łapówki, co – uwzględniając oceny ich charakter – nie zawsze jest zadaniem łatwym. Im wcześniej przygotuje się linię obrony, tym lepiej dla oskarżonego. Zapraszam do zapoznania się z ofertą: Korupcja i sprawy korupcyjne.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
