Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej wynikać może nie tylko z przepisów prawa karnego. Truizmem jest twierdzenie, że Prawo upadłościowe nakłada na dłużnika szereg obowiązków. Nie chodzi przy tym wyłącznie o sam obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w razie ziszczenia się ustawowych przesłanek, lecz również o inne obowiązki w trakcie trwania samego postępowania upadłościowego. Przestrzeganie poszczególnych obowiązków obwarowane jest natomiast sankcją. Oprócz odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkodę wywołaną nieterminowym zgłoszeniem wniosku o ogłoszenie upadłości oraz odpowiedzialności karnej za uchybienie temu obowiązkowi, mamy również odpowiedzialność quasi-karną. Chodzi tu o możliwość orzeczenia przez sąd zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Spis treści
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – przesłanki
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej uregulowany został przez w art. 373 Prawa upadłościowego. Regulacja ta jest dość rozbudowana. Jego omówienie zacznę rzecz jasna od przesłanek warunkujących orzeczenie zakazu.
Zgodnie z art. 373 ust. 1-1a Prawa upadłościowego:
„1. Sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, która ze swojej winy:
1) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości albo
1a) faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, albo
2) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy, albo
3) jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
4) jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.
1a. Mimo zaistnienia przesłanki, o której mowa w ust. 1 pkt 1, sąd może oddalić wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, jeżeli został złożony wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego, a rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli jest nieznaczny.”
Dodatkowa przesłanka zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wynika z ust. 3 wskazanego przepisu. Otóż:
„3. Sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, wobec której:
1) już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;
2) ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości.”
Podstawowym przypadkiem, z którym Sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej jest sytuacja, w której osoba zobowiązana do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie uczyniła tego w terminie. Postępowanie upadłościowe ma na celu zabezpieczenie interesów ogółu wierzycieli, a więc ustawodawca dąży do tego, aby stosowny wniosek był składany tak szybko jak to możliwe po wystąpienia przesłanek ku temu. Sąd będzie miał możliwość oddalenia jednak wniosku o orzeczenie zakazu jest rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli nie był znaczny a został złożony wniosek o otwarcie przyśpieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub postępowania sanacyjnego. Jego skuteczne przeprowadzenie mogłoby bowiem doprowadzić do wyjścia spółki ze stanu niewypłacalności i być de facto korzystne dla wierzycieli.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej a wina i związek przyczynowy
Niezależnie od powyższego, orzekając w przedmiocie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, sąd zobowiązany jest uwzględnić stopień winy oraz skutki podejmowanych przez upadłego działań, zwłaszcza obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa oraz rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Nie tylko wina, lecz także „związek przyczynowy” pomiędzy działaniem upadłego a negatywnymi skutkami dla przedsiębiorstwa i jego wierzycieli ma istotne znacznie. Jak czytamy w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2010 r., IV CSK 92/10:
„W orzecznictwie prezentowane jest jednolite stanowisko, że poza przesłanką zawinionego działania osoby, wobec której ma zostać orzeczony zakaz wymieniony w art. 373 ust. 1 PrUpN, sąd zobowiązany jest wziąć pod uwagę także skutki podejmowanego działania, a wśród nich w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli […]. W judykaturze wyraźnie podkreślono, że zasadnicze znaczenie ma zatem nie sam fakt « doprowadzenia do upadłości », ale związek przyczynowy pomiędzy uchybieniami wymienionymi w art. 373 ust. 1 pkt 1–4 PrUpN, a obniżeniem wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiarem pokrzywdzenia wierzycieli”.
Odnotować w tym miejscu jeszcze trzeba, że groźba zakazu prowadzenia działalności gospodarczej ma nacelu dyscyplinowanie przedsiębiorców do rzetelnego wykonywania obowiązków nałożonych na przez Prawo upadłościowe i zwiększenie efektywność samego postępowania upadłościowego. Z tego powodu „karane” jest nie tylko działanie umyślne, ale także to będące wynikiem rażącego niedbalstwa.
Co obejmuje zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?
Zakaz prowadzenia działalności i co dalej? Jakie są jego konsekwencje?
Po pierwsze, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej oznacza oczywiście zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek. Chodzi tu o prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy o działalności gospodarczej, czyli na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Zakaz ten obejmuje także prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej lub spółki osobowej (czyli spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej).
Po drugie, osoba wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej nie może być reprezentantem żadnego przedsiębiorstwa. Zakazem objęte jest piastowanie funkcji członka zarządu spółki kapitałowej (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna) oraz spółdzielni, jak również stanowisko dyrektora przedsiębiorstwa państwowego.
Po trzecie, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej dotyczy wykonywania funkcji pełnomocnika wszelkiego typu przedsiębiorców. Ponieważ przepis nie zawiera żadnego rozróżnienia należy przyjąć, że chodzi tu zarówno o zwykłe pełnomocnictwo jak i o prokurę.
W końcu, po czwarte, zakazem prowadzenia działalności gospodarczej objęte jest pełnienie funkcji kontrolnych w strukturze przedsiębiorstwa. Odnosi się to w szczególności do członkostwa w radzie nadzorczej.
Wniosek o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzekany jest na wniosek. Aby zatem sąd wszczął postępowanie w tym przedmiocie, uprawniony do tego podmiot najpierw musi złożyć wniosek o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.
Prawo upadłościowe wskazuje, że legitymację do złożenia wniosku o orzeczenie zakazu posiadają: wierzyciel, tymczasowy nadzorca sądowy, zarządca przymusowy, syndyk, prokurator, a także Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisja Nadzoru Finansowego. Warto przy tym podkreślić, że wygaśniecie w toku postępowania funkcji tymczasowego nadzorcy, zarządcy przymusowego lub syndyka oraz zaspokojenie wierzytelności wierzyciela będącego wnioskodawcą nie wpływa na dalszy bieg postępowania wszczętego na wniosek tych osób. W tym ostatnim przypadku chodzi o to, aby dłużnik nie mógł ubezskutecznić wniosku wierzyciela poprzez spłatę jego wierzytelności. Co więcej, także sprzedaż wierzytelności osobie trzeciej przez wnioskodawcę, a tym samym – utrata statusu wierzyciela upadłego, nie stanowi przeszkody dla toku postępowania. Osoby zainteresowane odsyłam w tym kontekście do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2019 r., I CSK 521/18.
W postępowaniu o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności stosuje się przepisy o postępowaniu nieprocesowym. Sam wniosek powinien odpowiadać przy tym wymogom pisma procesowego. We wniosku powinno się szczegółowo opisać powody, dla których przedmiotowy zakaz powinien zostać orzeczony. Sąd wydaje stosowne w przedmiocie rozpatrzenia wniosku po przeprowadzeniu rozprawy, co ma stanowić gwarancję procesową dla dłużnika, pozwalającą mu na przedstawienie swojego stanowiska. Odpis prawomocnego postanowienia jest przesyłany do Krajowego Rejestru Sądowego a samo postanowienie o orzeczeniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej obwieszcza się.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – rejestr
Czy prowadzony jest rejestr osób, w stosunku do których orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej? Informacja o zakazie przekazywana jest do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a sam zakaz prowadzenia działalności gospodarczej podlega wpisowi i jego ogólnodostępny. Jakkolwiek zatem odrębny rejestr zakazów nie jest prowadzony, informacja w tym przedmiocie jest powszechnie dostępna na stronie www.ceidg.gov.pl.
Prawo upadłościowe a zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z art. 41 k.k.
Czym zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z art. 373 Prawa upadłościowego różni się od środka karnego z art. 41 k.k. w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej? W obu przypadkach mamy do czynienia z dotkliwą sankcją, która – w odróżnieniu od rozwiązań typowych dla prawa cywilnego – ma charakter głównie osobisty. Przywodzi to niewątpliwie na myśl sankcję karną.
Choć konsekwencje obu zakazów będą zbieżne, tak różnica sprowadza się przede wszystkim do trybu przesłanek jego orzeczenia. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej stanowi środek karny orzekany w wyroku skazującym obok lub zamiast kary, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa przemawiają za takim zakazem. W ramach przypomnienia, przepis art. 41 k.k. stanowi:
„§ 1. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
§ 1a. Sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego. Sąd orzeka zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
§ 1b. Sąd orzeka dożywotnio zakaz, o którym mowa w § 1a, w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w tym przepisie.
§ 2. Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.”
Więcej na temat przedmiotowego środka karnego znajdą Państwo we wpisie: Zakaz wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności jako środek karny.
Adwokat Prawo Karne Gospodarcze – Pomoc
Prawo karne gospodarcze spaja ze sobą regulacje z pogranicza różnych dziedzin prawa, w tym właśnie prawa upadłościowego. Jako adwokat specjalizujący się w prawie karym zdaję sobie zatem sprawę nie tylko z konsekwencji grożących przedsiębiorcy na gruncie prawa karnego. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z art. 373 Prawa upadłościowego jest właśnie jedną z nich.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
