Blog

Czy przychody z przestępstwa wchodzą do majątku wspólnego?

Pytanie, czy przychody z przestępstwa wchodzą do majątku wspólnego, ma nie tylko wymiar teoretyczny. W praktyce kwestia taka może mieć bardzo doniosłe znaczenie nie tylko z perspektywy osób pokrzywdzonych określonym przestępstwem, ale także rozliczeń pomiędzy małżonkami w sytuacji, w której doszłoby do podziału majątku wspólnego. Czy okoliczność, iż dane przysporzenie majątkowe pochodzi z przestępstwa, ma wpływ na to, czy taki składnik majątkowy wejdzie w skład wspólności majątkowej małżeńskiej?

Spis treści

Co wchodzi w skład majątku wspólnego?

Regulacja dotycząca małżeńskiej wspólności majątkowej znajduje się w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (k.r.o.). Z perspektywy niniejszego wpisu największe znaczenie ma art. 31 k.r.o., zgodnie z którym:

„§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875).”

Powyższą regulację uzupełnia art. 33 k.r.o., który zawiera katalog przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątków odrębnych małżonków. Zgodnie z tym przepisem:

„Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

Czy przychody z przestępstwa wchodzą do majątku wspólnego zgodnie z prawem?

Można zatem powiedzieć, że generalnie istnieje domniemanie, że nabywane przedmioty majątkowe wchodzą do majątku wspólnego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy przepis szczególny stanowi, że nabycie następuje do majątku odrębnego. Co jednak w przypadku, gdy dany składnik majątkowy „został nabyty” wskutek popełnienia przestępstwa? Czy przychody z przestępstwa wchodzą do majątku wspólnego? Tego typu nabycie nie jest jakoś odrębnie uregulowane, w związku z czym zastosowanie winna chyba znaleźć zasada ogólna… Warto w tym miejscy przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 29 czerwca 2010 r., sygn. akt: III CZP 42/10, to potwierdził, stwierdzając, iż „przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków, uzyskane z przestępstwa, wchodzą w skład majątku wspólnego na podstawie art. 32 § 1 KRO.”

Stanowisko Sądu Najwyższego oznacza, że małżonek nie będzie mógł w postępowaniu o podział majątku żądać wyłączenia określonych przedmiotów z podziału jako pochodzących z przestępstwa. Nie wchodzą one bowiem w skład jego majątku osobistego. Powyższa ogólna teza wymaga jednak uszczegółowienia w odniesieniu do różnych przestępstw, ponieważ w zależności od typu popełnionego czynu inne mogą być losy poszczególnych składników majątkowych. Poniżej zostaną omówione te najbardziej powszechne. Zastrzec niemniej trzeba, iż w każdym przypadku ocena prawna może być różna w zależności od indywidualnych okoliczności sprawy.

Kradzież a majątek wspólny

W przypadku kradzieży generalnie trudno mówić o nabyciu przedmiotu kradzieży do majątku wspólnego, ponieważ taka rzecz co do zasady zostanie zwrócono prawowitemu właścicielowi. Co istotne, nabycie nie będzie możliwe także w drodze zasiedzenia, ponieważ w przypadku ruchomość zasiedzieć można określony przedmiot jedynie w dobrej wierze, której tu oczywiście brakuje. Sprawca zdawał sobie bowiem sprawę z tego, iż przedmiot jest cudzą własnością. Ciekawy problem powstać jednak może po stronie współmałżonka, który niekoniecznie miał tego świadomość…

Łapówka a majątek wspólny

W przypadku korupcji, zarówno czynnej jak i biernej, sama łapówka będzie podlegała przepadkowi, zgodnie z art. 44 § 1 k.k. Warto jednak pamiętać, że obligatoryjny przepadek, o którym mowa w tym przepisie, będzie miał zastosowanie tylko wówczas, gdy dany przedmiot majątkowy zachowa tożsamość, tzn. będzie chodziło o dokładnie te same pieniądze lub inną rzecz, która była przedmiotem łapówki. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt: III KK 273/12:

„Orzeczenie przepadku pieniędzy w oparciu o art. 44 § 1 KK możliwe będzie tytko wówczas, gdy zachowają one cechę oznaczenia co do tożsamości. Sytuacja taka będzie miała miejsce na przykład, gdy sprawca zostanie ujęty na gorącym uczynku popełniania przestępstwa lub bezpośrednio potem i będzie dysponował pieniędzmi pochodzącymi z przestępstwa, które następnie, w postaci konkretnych banknotów, zostaną zabezpieczone jako dowód rzeczowy.”

Jeżeli natomiast przedmiot łapówki zostałby zużyty (pieniądze zostały wydane), wówczas sąd będzie miał możliwość orzeczenie równowartości przedmiotu pochodzącego z przestępstwa (art. 44 § 3 k.k.) W tym wypadku przepadek ma jednak charakter fakultatywny, a nie obligatoryjny, co oznacza że sąd może, a nie musi go orzec. W końcu, jeżeli sąd nie będzie mógł orzec przepadku korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa w oparciu o art. 44 § 1 k.k., wówczas będzie zobligowany do orzeczenia przepadku uzyskanej korzyści lub jej równowartości w oparciu o art. 45 § 1 k.k. Tak czy inaczej zatem powinno dojść do utraty „wzbogacenia się o łapówkę”.

Z praktycznego punktu widzenia należy jednak zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, przestępstwo nie zawsze zostanie wykryte. Do tego czasu korzyść majątkowa jest osiągnięta i pozostaje częścią majątku wspólnego, który może zostać podzielony. Przyjąć by należało, że w przypadku orzekania przepadku korzyści z przestępstwa na podstawie art. 45 k.k. już po dokonaniu podziału majątku wspólnego, orzeczony będzie mógł zostać przepadek tylko tego udziału w korzyści, który przypadł sprawcy, a przypadku gdy współmałżonek otrzymał w drodze podziału całą korzyść orzeczenie przepadku nie będzie możliwe. Argument taki można wyprowadzić z art. 45 § 5 k.k., w myśl którego „w razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należącego do sprawcy lub przepadek równowartości tego udziału”. W praktyce sąd zapewne będzie jednak w takim wypadku orzekał przepadek równowartości.

Po drugie, czasem zdarzają się sytuacje, że sąd przepadku nie orzeknie – czy to z uwagi na to, że będzie ono fakultatywne, czy też poprzez zwykłe przeoczenie. W takim przypadku majątek wspólny także pozostanie „wzbogacony” i będzie można dzielić go pomiędzy małżonkami.

Oszustwo a majątek wspólny

Tematyka oszustwa była już szeroko poruszana na łamach mojego bloga. Zainteresowanych odsyłam w szczególności do artykułu ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA ZA OSZUSTWO (art. 286 k.k.). W kontekście niniejszego wpisu należy zauważyć, że sytuacja przysporzenia majątkowego w kontekście przepadku będzie podobna jak przy łapówce z tym zastrzeżeniem, że składnik majątkowy, którym niekorzystnie rozporządzono, będzie co do zasady podlegał zwrotowi uprawnionemu podmiotowi.

Nieważność czynności prawnej podjętej w celu przestępczym

Zupełnie odrębną jest natomiast kwestia dochodzenia „zwrotu łapówki” przez osobę, która ją wręczyła, czy też zwrot składnika majątkowego, którym niekorzystnie rozporządzono. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 listopada 2002 r., sygn. akt: V CKN 1445/00 orzekł iż „Dokonana z naruszeniem zakazu wynikającego z norm prawa publicznego czynność prawna kształtująca stosunki cywilnoprawne jest nieważna (art. 58 § 1 KC).”

Z powyższego można by wyprowadzić wniosek, że czynność prawna dokonana w celu przestępczym byłaby nieważna, a to otwierałoby już drogę do dochodzenia zwrotu przekazanej korzyści majątkowej w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Jest to już jednak szerszy temat na odrębny wpis…

Dochodzenie roszczeń przez pokrzywdzonego

Co do zasady pokrzywdzonemu przestępstwem będzie przysługiwał zwrot przedmiotu przestępstwa. W części przypadków będzie to wystarczająca ochrona prawna. Często jednak, w szczególności wówczas, gdy postępowanie karne rysuje się jako długotrwałe, konieczne może być poszukanie innych dróg, np. w ramach postępowania cywilnego. Prawo daje możliwości kwestionowania niektórych rozporządzeń mieniem, co może pomóc w odzyskaniu utraconego majątku.

Adwokat Kraków – Pomoc

To, czy przychody z przestępstwa wchodzą do majątku wspólnego, jest ciekawym i doniosłym praktycznie zagadnieniem. Kwestia ta odnosi się po pierwsze do małżeńskiej wspólności majątkowej. W tym zakresie zasadne jest opowiedzenie się za poglądem, że przedmioty pochodzące z przestępstwa wchodzą w skład majątku wspólnego i podlegają podziałowi, jednakże do pomyślenia byłaby również odmienna interpretacja. Po drugie tematyka ta może mieć znaczenie z perspektywy osoby pokrzywdzonej przestępstwem. W każdym przypadku warto skonsultować swoją sprawę z adwokatem, aby przeanalizował konkretny stan faktyczny i doradził stosowne rozwiązanie w celu ochrony swoich praw.

Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

dr Aleksandra Rychlewska-Hotel, adwokat

Jestem adwokatem specjalizującym się w prawie karnym. Ukończyłam studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskałam również stopień doktora nauk prawnych z dziedziny prawa karnego. Jestem członkiem Izby Adwokackiej w Krakowie. Więcej o mnie...

Bezpieczeństwo prawnokarne
Jak mogę Państwu pomóc?
Zakres pomocy prawnej różnić się będzie w zależności od Państwa roli w postępowaniu karnym: osoba oskarżona bądź pokrzywdzona. Odrębna oferta kierowana jest także do jednostek organizacyjnych, gdzie pomoc prawna ma zasadniczo charakter pozaprocesowy.
sprawy karne - osoba pokrzywdzona

Pokrzywdzony

sprawy karne - jednostka organizacyjna

Jednostka organizacyjna

Kontakt