Od czasu do czasu w mediach pojawiają się doniesienia, że obligacje danego emitenta nie zostały wykupione w terminie. Obligatariusze, co zrozumiałe, czują się wówczas oszukani. W niniejszym wpisie chciałabym odpowiedzieć na pytanie, czy niewykupienie obligacji w terminie przez emitenta stanowi oszustwo w sensie prawnym.
Spis treści
Czy brak wykupu obligacji w terminie jest oszustwem?
Odpowiedź na to pytanie jest złożona. Samo niewykupienie obligacji w terminie nie jest przestępstwem, a obligatariuszowi przysługują przede wszystkim cywilnoprawne środki ochrony prawnej. Emitent jest bowiem podmiotem obrotu gospodarczego i ponosi związane z tym ryzyka – podobnie jak obligatariusz. Jeżeli w ramach prowadzonej działalności emitent popadł w problemy finansowe (choćby z tego powodu, że nie zapłacił mu jego własny kontrahent), to druga strona może skierować wezwanie do wykupu obligacji, a jeśli to nie przyniesieni pożądanych rezultatów – pozew o wykup obligacji do sądu, będący de facto pozwem o zapłatę.
Niewykupienie obligacji w terminie nie jest jednak wystarczająca podstawą, aby stawiać mu zarzuty prawnokarne. Obligacje tym bowiem różnią się od, przykładowo, lokat bankowych, że związane jest z nimi podwyższone ryzyko inwestycyjne, będące właśnie pochodną sytuacją gospodarczą emitenta.
Odmienna jest natomiast sytuacja wówczas, gdy już w momencie emisji obligacji emitent wiedział, że nie będzie w stanie ich spłacić lub, co więcej, zamierzał wyłudzić pieniądze, zakładając, że nie będzie ich zwracał. W tym przypadku mamy do czynienia z przestępstwem oszustwa. Niewykupienie obligacji w terminie jest w tym kontekście przejawem przestępnego zamiaru sprawcy. Karalnym oszustwem będzie również sytuacja, w której emitent nigdy nie zamierzał przeznaczyć pozyskanych środków pieniężnych na cel określony w warunkach emisji. Zapisany cel miał być jedynie wabikiem, mającym na celu skłonienie inwestorów do powierzenia środków pieniężnych emitentowi.
Kiedy dochodzi do oszustwa przy emisji obligacji?
Aby można było mówić o oszustwie podczas emisji obligacji, konieczne jest spełnienie wszystkich przesłanek warunkujących odpowiedzialność karną za oszustwo. W kontekście tym odsyłam do odrębnego wpisu: Oszustwo jako czyn karalny – art. 286 k.k.
Najczęstszym przypadkiem będzie oczywiście sytuacja, w której obligatariusze zostali wprowadzeni w błąd co do sytuacji finansowej emitenta bądź też co do celu, na który miały być spożytkowane środki pieniężne. Czynem karalnym jest zachowanie związane z samą emisją i świadomość popełnienia oszustwa w tym momencie. Jeśli emitent dopiero po emisji obligacji podjął decyzję (z jakiegokolwiek powodu) o tym, że nie zwróci środków swoim obligatariuszom, co do zasady nie będzie to oszustwo w myśl art. 286 k.k.
Czym różni się pomoc prawna obligatariuszom na gruncie prawa karnego i prawa cywilnego?
Niewykupienie obligacji w terminie rodzi po stronie obligatariuszy prawo dochodzenia swych praw. Można powiedzieć, że obligatariuszom przysługują dwie drogi prawne, aby odzyskać swoje pieniądze: cywilnoprawna i prawnokarna.
Droga cywilnoprawna dostępna jest w każdym przypadku, gdy emitent nie zrealizował swoich zobowiązań, przede wszystkim gdy emitent nie wykupił obligacji bądź spóźnia się z odsetkami. Zgodnie z wcześniejszymi uwagami, dochodzenie roszczeń z obligacji polega co do zasady na złożeniu pozwu do sądu. Co przy tym istotne, taka czynność musi być czasami poprzedzona złożeniem żądania natychmiastowego wykupu obligacji. Ma to miejsce wtedy, gdy termin wykupu obligacji jeszcze nie upłynął, ale emitent pozostaje w opóźnieniu z wypłatą odsetek.
Co istotne, aby móc żądać natychmiastowego wykupu obligacji, wystarczy opóźnienie trwające 3 dni. O ile samo postępowanie sądowe przebiega raczej sprawnie (istnieje możliwość skierowania sprawy do postępowania nakazowego), tak wiąże się ono z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej. Nie jest to problem, gdy emitent pozostaje wypłacalny, ponieważ koszty te sąd zasądzi w orzeczeniu kończącym postępowanie. O tym jednak, czy egzekucja będzie skuteczna, będziemy się mogli przekonać dopiero po przeprowadzeniu postępowania sądowego.
Drugą możliwością jest podjęcie działań prowadzących do wszczęcia postępowania karnego. W tym wypadku konieczne jest jednak ustalenie, że doszło do popełnienia oszustwa przy emisji obligacji. Nie chodzi tu rzecz jasna o posiadanie jednoznacznych dowodów. Konieczne jest jednak wskazanie na fakty, które mogłyby uprawdopodobnić ewentualne przestępstwo. Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa ma ten niewątpliwy walor, że nie jego złożenie nie podlega opłacie. Samo postępowanie karne może być jednak długotrwałe. Jeśli jednak sama spółka okaże się niewypłacalna, obowiązek naprawienia szkody będzie mógł zostać nałożony na osoby odpowiedzialne za jej działania. Często może to być jedynym sposobem na odzyskanie swoich pieniędzy. Nie bez znaczenia jest również to, że obawa przed konsekwencjami prawnokarnymi może skłonić kierownictwo emitenta do pokrycia należności z obligacji – naprawienie szkody jest bowiem jedną z podstawowych okoliczności łagodzących karę.
Każdą sytuację należy rzecz jasna poddać indywidualnej ocenie i dobrać adekwatne środki ochrony prawnej.
Niewykupienie obligacji w terminie – pomoc prawna
Jeżeli doszło od popełnienia oszustwa przy emisji obligacji, obligatariusze mogą złożyć stosowne zawiadomienie na Policji lub w Prokuraturze. Pismo takie można przesłać pocztą. Jak powinno wyglądać zawiadomienie? Tutaj przedstawiam wzór: Jak złożyć zawiadomienie o możliwości popełniania przestępstwa?
O ile nie ma formalnego obowiązku zastępstwa pokrzywdzonego przez profesjonalnego pełnomocnika, tak z pewnością jest to zalecane. Adwokat będzie w stanie odpowiednio zredagować pismo i wskazać na wszystkie okoliczności, wymagające zbadania przez organy ścigania. Będzie on mógł również poprawnie złożyć wszystkie wnioski, w tym najważniejszy – wniosek o naprawienie szkody. W końcu adwokat będzie reprezentował Państwa w toku postępowania karnego, dbając o to, aby Państwa interesy były należycie zabezpieczone.
Jeśli są Państwo zainteresowanie poruszaną problematyką, odsyłam do wpisu Odpowiedzialność karna emitenta obligacji, gdzie jest ona szerszej poruszona. Zapraszam Państwa jednocześnie do zapoznania się z ofertą: Przestępstwa związane z obligacjami.
Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.
