Odpowiedzialność karna prokurenta była już poruszana w kontekście przestępstwa niegospodarczości z art. 296 k.k. (Odpowiedzialność karna za działanie na szkodę spółki). O ile w praktyce jest to najbardziej doniosły problem, prokura niesie ze sobą także inne zagrożenia prawnokarne, czego warto być świadomym, podejmując się tej funkcji. Jakie są podstawy ewentualnej odpowiedzialności karnej prokurenta? Za co odpowiada prokurent samoistny?

Odpowiedzialność karna prokurenta – uwagi ogólne

Odpowiedzialność karna prokurenta jest pochodną jego kompetencji w zakresie reprezentowania spółki. Jak wynika z art. 109¹ § 1 k.c., prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Co do zasady zakres umocowania prokurenta jest zatem szeroki, przy czym – co oczywiste – ograniczony przedmiotowo do czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Do zakresu obowiązków prokurenta należy konsekwentnie także zajmowanie się sprawami majątkowymi reprezentowanego podmiotu.

W zakresie, w jakim prokurent podejmuje władcze decyzje w sprawach przedsiębiorstwa, ponosić za to może odpowiedzialność karną. To, jaka to będzie odpowiedzialność, zależy już rzecz jasna od zachowania prokurenta. W praktyce prokurent najczęściej spotkać się może z zarzutem działania na szkodę spółki (art. 296 k.k.), oszustwa (art. 286 k.k.) lub przywłaszczenia/sprzeniewierzenia (art. 284 k.k.). Jaka kara grozi prokurentowi?

Odpowiedzialność karna prokurenta za działanie na szkodę spółki

O czym była już mowa, prokurent może ponowić odpowiedzialność karną za działanie na szkodę spółki z art. 296 k.k. Zgodnie z tym przepisem:

§ 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 1a. Jeżeli sprawca, o którym mowa w § 1, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 1a działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 2 wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 4a. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego.

§ 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.

Jak podkreśla się w orzecznictwie sądowym, prokurent jest właśnie osobą, której działalność polega na zajmowaniu się sprawami majątkowymi reprezentowanego podmiotu w myśl art. 296 KK. W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 kwietnia 2019 r., II AKa 407/18, czytamy:

Prokurent jest osobą, która niejako w zastępstwie swojego mocodawcy może podejmować praktycznie wszystkie czynności związane z prowadzeniem działalności gospodarczej z wyłączeniem jedynie czynności dotyczących tzw. stosunków wewnętrznych przedsiębiorcy, które dotyczą wewnętrznej organizacji przedsiębiorcy, a zatem kwestii w istocie o charakterze czysto organizacyjnym. Na zewnątrz, tzn. w stosunku do osób trzecich, działalność i kompetencje prokurenta są identyczne z kompetencjami samego mocodawcy, a czynności podejmowane przez prokurenta wywołują bezpośrednie skutki dla podmiotu, który udzielił prokury.

Podstawą odpowiedzialności prokurenta będzie zachowanie, stanowiące nadużycie uprawnień bądź niedopełnienie obowiązków, pozostające w związku przyczynowym z powstałą szkodą majątkową o co najmniej znacznej wartości (czyli 200 tys. zł). Zgodnie przy tym z § 2a, kara grozi także za sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej.

Warto zaznaczyć, iż ocena, czy dane zachowanie stanowiło nadużycie uprawnień bądź też niedopełnienie obowiązków, często zlecana jest biegłemu. Jeśli mamy do czynienia z czynem zabronionym, to sprawa jest oczywista. W praktyce kwestionować można także i inne działania/zaniechania, legalne z prawnego punktu widzenia, niemniej nieracjonalne gospodarczo. Odpowiedzialność karna prokurenta często jest zatem niestety kwestią ocenną.

Odpowiedzialność karna prokurenta za oszustwo

Prokurent w spółce nie jest zwolniony z odpowiedzialności za oszustwo. Przytoczyć należy stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone na kanwie sprawy IV KK 260/13, w myśl którego:

Nie ma żadnej logicznej zależności, która nakazywałaby w każdym przypadku przyjmować, że osoba czy też osoby wpisane do rejestru spółek jako wchodzące w skład zarządu faktycznie zarządzają spółką i zajmują się faktycznie działalnością spółki, w tym podejmowaniem decyzji, w kwestii działalności które powinny być zastrzeżone dla członków zarządu. Nie zawsze bowiem to co wynika z treści rejestru znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Ponadto stwierdzić należy, że o odpowiedzialności karnej na przestępstwo oszustwa nie może przesądzać to, kto jaką rolę w spółce sprawuje. Prokurent czy też tylko pracownik spółki nie jest wyłączony z kręgu potencjalnych sprawców oszustwa.

W prawie karnym obowiązuje zasada indywidualizacji odpowiedzialności karnej – każdy odpowiada za własne zachowanie w granicach swojej umyślności lub nieumyślności. Odpowiedzialność karna prokurenta opiera się tutaj na tej ogólnej zasadzie.

Przepis art. 286 k.k. stanowi:

§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 4. Jeżeli czyn określony w § 1-3 popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Zarzut oszustwa z art. 286 k.k. pojawić się może przede wszystkim w relacjach z klientami przedsiębiorstwa, korzystających ze świadczonych przez firmę usług bądź nabywających od niej towar (więcej na ten temat znajdą Państwo w odrębnym wpisie: Odpowiedzialność karna za oszustwa z art. 286 k.k.). Odpowiedzialność karna prokurenta za oszustwo może mieć jednak związek ze staraniami o zewnętrze finansowanie dla spółki i wówczas często się łączy z art. 297 k.k., dotyczącym tzw. oszustwa finansowego. Zgodnie z tym przepisem:

§ 1. Kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego w § 1, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.

§ 3. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.

Jeśli wartość szkody to co najmniej 200 tys. zł, wówczas sprawca musi się liczyć z karą pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10 (art. 294 k.k.).

Odpowiedzialność karna prokurenta za przywłaszczenie (sprzeniewierzenie)

Prokurent, jako osoba, której powierzono zarząd firmą i udzielono dostępu do środków finansowych spółki, może ponosić odpowiedzialność karną za przywłaszczenie (sprzeniewierzenie) z art. 284 k.k. Przepis ten stanowi:

§ 1. Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Odpowiedzialność karna prokurenta za przywłaszczenie dotyczy przede wszystkim problemu defraudacji pieniędzy spółki. Mówi się tutaj o przywłaszczeniu mienia powierzonego, czyli sprzeniewierzeniu z art. 284 § 2 k.k. Najczęściej chodzi tutaj o korzystanie z karty płatniczej do konta spółki dla własnych potrzeb, bez wiedzy i zgody zarządu. Osoby zainteresowane odsyłam do odrębnego wpisu dot. przywłaszczenia.

Odpowiedzialność karna prokurenta KKS

Zgodnie z art. 9 § 3 k.k.s.

Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Odpowiedzialność karna prokurenta będzie się opierać na tym przepisie. Niezależnie od odpowiedzialności podatkowej, która co do zasady spoczywa na reprezentowanym podmiocie jako podatnikowi tudzież płatnikowi, na gruncie prawa karnego skarbowego prokurent odpowiada za swoje zachowanie, jeśli doszło do realizacji znamion przestępstwa (wykroczenia) skarbowego. W kontekście tym warto zwrócić uwagę na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 marca 2018 r., II AKa 59/18, gdzie czytamy:

Osoba wyznaczona do wykonywania czynności płatnika, sama nie staje się przez to płatnikiem, a zatem nie ponosi odpowiedzialności majątkowej na podstawie art. 27 Ordynacji podatkowej, ciążącej na płatniku za niepobrane lub nieodprowadzone podatki […]. Nie jest także płatnikiem osoba, która z racji swej funkcji, bez wyznaczania, zajmuje się sprawami gospodarczymi płatnika i z tej racji odpowiada za przestępstwa i wykroczenia skarbowe popełnione w ramach danego podmiotu jak sprawca, stosownie do art. 9 § 3 KKS, choć odpowiedzialność majątkową ponoszą za zaległości podatkowe, w tym i za zaliczki na podatek, członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 116 § 1 w zw. z art. 51 Ordynacji podatkowej). W obu jednak wypadkach wchodzi w rachubę odpowiedzialność karna skarbowa tych osób za czyny płatnika, w tym na podstawie art. 56 KKS. W obu tych sytuacjach mamy bowiem do czynienia z zajmowaniem się sprawami gospodarczymi (określonego rodzaju) danego podmiotu będącego płatnikiem, przeto odpowiada się karnie “jak sprawca”.

Odpowiedzialność karna prokurenta – adwokat Kraków

Prokurent ponosi odpowiedzialność karną za swoje działania lub zaniechania na ogólnych zasadach – fakt, iż został umocowany do zajmowania się sprawami danego podmiotu, nie tworzy tu żadnego immunitetu, jeśli w okolicznościach danej sprawy doszło do realizacji znamion czynu zabronionego. Wskazane wyżej przepisy karne, dotyczące działania na szkodę spółki, oszustwa i przywłaszczenia (sprzeniewierzenia), nie wyczerpują rzecz jasna katalogu możliwych zarzutów dla prokurenta. Każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnego podejścia.

Jeżeli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanym zakresie, zapraszam na spotkanie w Kancelarii Adwokackiej w Krakowie. Obszar mojej działalności obejmuje nie tylko Kraków, lecz również Katowice, Częstochowę, Kielce, Tarnów czy Rzeszów. W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie może odbyć się w trybie zdalnym przy zachowaniu odpowiednich środków bezpieczeństwa.